Tímarit Máls og menningar - 01.05.1948, Blaðsíða 23

FYRIR IIUNDRAÐ ÁRUM
13
anna til að fá sér þægilegan taugahroll í þjáningum hins sigraða
lýðs.
5.
Hið „félagslega lýðveldi“ — la république sociale — var að velli
lagt á þeirri stundu, er hinn borgaralegi lýðveldisflokkur fól Cavai-
gnac framkvæmdarvaldið í hendur. Kröfurnar um félagslegt lýð-
veldi voru að vísu ekki alltaf ljósar, og verkalýðurinn, sem bar
þær fram, gerði sér ekki alltaf fulla grein fyrir því, hvað þær fólu
í sér. Þrátt fyrir þetta voru þessar kröfur tundurskeyti, sem beint
var að allri þjóðfélagsskipan borgarastéttarinnar, og borgarastéttin
skildi þetta af næmri pólitískri eðlishvöt. Skipulagning vinnunnar
gekk í berhögg við frjálsa samkeppni og stjórnieysi borgaralegra at-
vinnuhátta. Rétturinn til vinnu þverbraut atvinnulögmál hins borg-
aralega þjóðfélags, er fær ekki þrifizt til langframa án atvinnuleysis
og viðskiptatruflana. Báðar þessar kröfur flæddu yfir bakka þess
farvegs, sem borgarlegu þjóðfélagi er búinn af náttúrunnar hendi.
Þær táknuðu verkalýðsbyltinguna í hvítavoðum. Og því taldi borg-
arastéttin heppilegast að fela sveininn Heródesi til fósturs.
En hvernig tókst sigurvegurunum að tryggja líf hins óbreytta
franska lýðveldis — la république démocratique?
Stjórnlagaþingið vann allt sumarið og fram á haust að samn-
ingu stjórnarskrár handa lýðveldinu. Að hætti hinnar miklu frönsku
byltingar 1789 samþykkti þingið yfirlýsingu, er vera skyldi for-
spjall stjórnarskrárinnar: I návist drottins og í nafni þjóðarinnar
hefur Frakkland gerzt lýðveldi. Meginreglur þess eru frelsi, jafn-
rétti og bræðralag. Grundvöllur þess eru fjölskyldan, eignarréttur-
inn og opinber regla. Þessum almennu meginreglum til uppfyllingar
var lofað félagslegum umbótum, ókeypis barnafræðslu og jafnrétti
verkamanna og atvinnurekenda. Fyrstu drög yfirlýsingarinnar voru
fram borin í þinginu hinn 20. júní, og var þar svo að orði komizt,
að „viðurkenndur væri réttur borgaranna til vinnu eða opinberrar
hjálpar“. En eftir júníbardagann þótti þetta of djarft að orði kom-
izt. Þegar yfirlýsingin var samþykkt í ágústmánuði, var ákvæði
hennar breytt á þessa lund: Lýðveldinu er skylt með bróðurlegri
hjálparstarfsemi að tryggja tilveru þurfandi meðhorgara, ýmist