Tímarit Máls og menningar - 01.05.1948, Blaðsíða 88

78
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
hvort menn ern kallaðir vondir eða góðir: við erum allir hér; nú; það
er aðeins til einn lieimur og í honum ríkir annaðhvort hagkvæmt eða
óhagkvæmt ástand fyrir þá sem lifa. ... Það má vel vera að rífur hluti
jarðbúa farist í stríðinu fyrir hagkvæmara samfélagsformi. Það má vel
vera að borgir heimsins þurfi að fara í eyði áðuren þetta form finst. En
þegar það er fnndið rís enn yfir mannkynið nýtt blómaskeið.“
t húsi organistans kynnrst Ugla mislitum söfnuði, lærisveinum og skjól-
stæðingum húsbóndans, og samræður þeirra urn listir og háfleygustu efni eru
meistaraverk í hinum sérkennilega stíl Halldórs að tala um alvarlegustu hluti
í einhverjum hálfkæringi, mitt á milli spaugs og alvöru, eða með þeim hætti
sem hann kallar sjálfur í þessari bók „þann íslenska hæfileika úr fomsögum
að tala í spotti um það sem stóð þeim næst hjarta.“ Þessa íþrótt hefur Hall-
dór lengi iðkað, en sjaldan tekizt betur upp en sums staðar í þessari bók.
Andstæðurnar við þetta fólk og samræður þess dregur Halldór fram í
myndum þeim sem brugðið er upp af gestunum í húsi Búa Árlands. Pólitískt
leynimakk, landssölubrugg, andafundir til undirbúnings beinagreftri, tanm-
laus fyllirí yngstu kynslóðarinnar — þetta eru einkenni hússins; og þótt hús-
hóndinn sé eins og utan við margt af þessu, og samsinni því ef til vill ekki
í hjarta sínu, þá andmælir hann því ekki heldur né gerir neitt til að korna í
veg fyrir það. Hann gerir í hæsta lagi gys að því við Uglu á sinn góðlátlega
hátt. Hugarfar hans er í ætt við orðtak frönsku hirðarinnar á undan stjórn-
arbyltingunni miklu: „Látum syndaflóðið koma eftir okkar dag“.
Þriðji dvalarstaður Uglu er bemskuheimili hennar í dalnum, hjá afdala-
fólkinu í álagahamnum. En Ugla hefur verið svipl álagahamnum; „heims-
bakterían hefur unnið bug á þér, sveitin er orðin bókmentir, skáldskapur og
list; þú átt þar ekki heima“. llún verður aftur að leita að heiman til borg-
arinnar þar sem hættulegasti glæpurinn er að vera ofan úr sveit. „Þessvegna
munu allar borgir heimsins brv’nja," segir organistinn. En hann segir h'ka:
„Þegar kjarnorkuspreingjan hefur jafnað borgirnar við jörðu í þess-
ari heimsbyltíngu sem nú stendur, af því þær eru orðnar á eftir þróun-
inni, þá liefst menníng sveitanna, jörðin verður sá garður seni hún
aldrei var fyr nema í draumum og ljóðuni.“
Með þessari bók hefur Halldór gert harðorðustu og afdráttarlausustu árás
sína í skáldsöguformi á liina svonefndu borgaralegu menningu, boðað þau
örlög sent sú menning hlýtur að fá er mótar glæsilegustu fulltrúa sína í gervi
Búa Árlands. Lesandinn hlýtur að fá samúð með þessum fulltrúa hverfandi
tímabils. Harinleikur lians er falinn í þessunt orðutn sent hann ntælir til Uglu:
„Eg vona þú skiljir að sá heimttr sem ég hef lifað í er dæntdur og
þeim dónti verður ekki áfrýað; og í annan stað: mér er santa, ég ntissi
einskis í þó ég segi skilið við alt.“
En þó að Ugla ltafi 11111 sinn látið blindast af glæsimennsku Búa Árlands,
getur liúit ekki bjargað lionuni, því að hann er líka dæmdur engu síður en
heimur lians. Þess vegna hlýtur hún að snúa sér að sveitamanninuni nteð