Tímarit Máls og menningar - 01.05.1948, Blaðsíða 90

80
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Ólajur Jóh. Sigurðsson: LITBRIGÐI JARÐAR-
INNAR. — Sami: SPEGLAR OG FIÐRILDI. —
Helgafell. Rvík 1947.
Þessar tvær bækur hefðu eins vel getað verið ein, því að Litbrigði jarðar-
innar er a mörkunura milli smásögu og skáldsögu — verður frekast talin löng
smásaga. Að því leyti hefði hún getað fylgzt með smásögunum sex sem safnað
er saman undir titlinum Speglar og fiðrildi. Réttlæting þess að hún er gefin
út í sérstakri hók liggur framar öllu í því að hún ber langt af hinum smá-
sögunum. Hún er efalaust bezta og heilsteyptasta saga Olafs fram að þessu,
saga þar sem Ijóðrænn frásagnarháttur hans nytur sín til fulls, án þess að
verða of margorður eða langdreginn.
Efni sögunnar er lítið og margnotað: fyrsta ást sveitaunglings, fyrstu heisku
vonbrigðin og sigurinn á þeim sem gerir unglinginn að manni. En sjálfur
söguþráðurinn, athurðirnir, eru ekki aðalatriði, heldur ljóðræna frásagnar-
innar, litur hennar og blær. Hamingjudraumum piltsins og sálarkvölum,
þangað til liann uppgötvar að hann er aðeins leikfang, er lýst af frábærum
skilningi og nærfærni, en undir allri frásögninni leynist einhvers konar góð-
látlegur húmor sem forðar henni frá allri tilfinningasemi og slepju. Og
litbrigði jarðarinnar fléttast inn í sálarástand sveitapiltsins í stuttnm en ljós-
lifandi náttúrulýsingum. Mál og stíll bókarinnar er svo vandað að jiar sést
hvorki á blettur né lirukka. Þarna er livorki of né van, meðferð höfundarins
á þessu litla en algilda efni er heilsteypt listaverk.
Smásögurnar, Speglar og fiðrildi, bæta ekki miklii nýju við það sem áðnr
var vitað nm 0. J. S. í þeirri grein. Beztar eru þær sögnr þar sem ljóðrænn
frásagnarháttur höfundar fær að njóta sín til fulls, eins og í sögunum Myndin
í speglinum og Níunda hljómkviðan og lilindi drengurinn. Fyrri sagan er
einhver hezta lýsing á áhrifum mikillar tónlistar sem skrifuð hefur verið á
íslenzku, og þó að margl hafi verið vel skrifað um níundu hljómkviðu Beet-
hovens, þarf 0. J. S. ekki að bera kinnroða fyrir sinn skerf í þeim hópi. Aftur
á móti sýna aðrar sögur í þessu safni að höfundur ræður ekki að sama skapi
við beiskju og ádeilu. Sögurnar frá hernámsáninum missa marks að verulegu
leyti, ekki vegna þess að einlæga vandlætingu og hneykslun skorti, lieldur af
hinu að höfundi hefur ekki tekizt að finna þessum tilfinningúm listrænl form
sem kveiki sömu kenndir í huga lesandans. Einkum á þetta við lengstu sög-
una, Vér höfðingjarnir.
O. J. S. hefur sýnt svo mikla liæfileika í því sem hann hefur bezt gert að
hann verður að sætta sig við að lesendur geri til hans miklar kröfur, meiri
kröfur enn til flestra annarra íslenzkra höfunda. Bækur hans bera með sér
að hér er á ferðinni höfundur sem enn hefur ekki tekið á öllu því sem hann
á til, á enn ónotaða mikla fjársjóði skáldskapar og hugmyndaflugs. En slfkt
er ömggasta vaxtarmerki hvers höfundar og vænlegast til frekari afreka.
J. B.