Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Síða 43

PAR LAGERKVIST
33
gerist eitthvað í huga hans. Hann er ekki saniur og áður. Kristur og
kenningar hans hafa á einhvern hátt náð tökum á honum. Þó getur
hann ekki orðið kristinn eins og hinir. Trúin megnar ekki að hrjótast
gegnum þann varnarmúr mannhaturs og einmanaleiks, sem hann hefur
reist kringum sig. Tvisvar sinnum vill það þó til engu að síður. En í
annað skiptið fellur hann bráðlega aftur í gamla farið. Það var í raun-
inni ekki annað en stundarhrifning. Og í liitt skiptið hjálpar hann ein-
ungis í skilningsleysi sínu fjandmönnum kristninnar. Barrabas deyr
jafneinmana og hann hefur lifað. Eins og frelsarinn, sem gaf líf sitt að
minnsta kosti óumdeilanlega fyrir hann, endar hann ævi sína á krossi.
En enginn fylgir honum, enginn reynir að hugga hann. Og síðustu orð
hans eru töluð út í myrkrið: I þínar hendur fel ég anda minn.
Barrabas er kannski ekki góð bók spjalda milli, þótt gagnrýnendur
yrðu hrifnir af henni, ekki sízt erlendis. En heildaráhrifin eru mjög
sterk. Verkið býr yfir mætti og dulrænni fegurð, sem maður veit ekki
gerla, hvernig á að skýra. Stíllinn er jafnöruggur og ævinlega lijá
Lagerkvist. I þetta sinn er hann hversdagslegur og málið stuttaralegt,
hefur að nokkru leyti sömu frumstæðu hnökrana og Barrabas sjálfur.
í erfðaskrá Nobels er ákvæði um það, að bókmenntaverðlaunin skuli
veitt rithöfundi, er sé hugsjónamaður. í reyndinni hefur það varla haft
neina þýðing. En ótrúlegt er annað en Nobel hefði fundið, þar sem
Lagerkvist var, nákvæmlega þá tegund rithöfunda, sem hann hafði í
huga. Það, sem gerir Lagerkvist að mestum manninum, er kannski,
þegar allt kemur til alls, ekki hversu mikill rithöfundur hann er, heldur
hitt, að hann er miklu meira en það. Hann er hugsjónamaður, en ekki
af blóðlausu tegundinni. Rætur hans liggja bæði í ríki ljóssins og
dimmunnar. Síðasta skáldsaga Lagerkvists endaði á myndinni af Barra-
bas, er segir út í myrkrið: I þínar hendur fel ég anda minn. Ef til vill
hefur þessi mynd slík áhrif fyrir það, að hún birtir dýpsta skilning
Lagerkvists á mönnunum: krossfestir við þjáningar, einmana og um-
luktir tómu myrkri. Og þessu myrkri fela þeir anda sinn. Er það trú
eða örvílnun, sem býr í orðum Barrabasar? Gagnrýnendurnir hafa velt
því fyrir sér og efazt. Vafasamt er reyndar, hvort Lagerkvist sjálfur
gæti gefið nokkurt svar. Trú eða örvílnun? Sú spurning heyrist titra í
öllum skáldskap hans. Hún sést enn, án orða. í táknmyndinni, sem er
niðurlag þess, sem hann hefur síðast ritað. Jón Oskar þýddi.
Tímarit Múls og menningar, 1. h. 1952
3