Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Side 54

G U NN A R BENEDIKTSSON:
„Ég er konan þín, Gísli44
Le.ihniainishugleiffingar um Gisla sögu Súrssonar
I
Gísla saga Súrssonar er talin ein af þrem skógamannasögum Islend-
ingasagnanna, með Grettlu og Harðar sögu og Hólmverja. I þann flokk
ætti þó að skipa henni með nokkurri varúð, ef við viljum skilgreina
skógarmannasögu á þá lund, að þungamiðja hennar sé lif og örlög út-
lagans, raunir og hetjudáðir í viðureign við margháttaðar ógnir út-
legðarinnar. Þegar þessar þrjár sögur eru lesnar með hliðsjón af lýs-
ingum á skógarmannalífinu, þá sést skýrlega, hve Gísla saga er frá-
hrugðin hinum tveim í grundvallaralriðum. Eitt meginlröl skógar-
mannsins var það hlutskipti hans að verða að hafast við í óhyggðum,
ræna sér til lífsframdráttar og kalla yfir sig andstöðu alþýðu manna
sem stigamaður. —• Héraðsmenn neyða Björn Hítdælakappa til að vísa
Gretti úr Fagraskógarfjalli. Vestfirðingar hafa tekið Gretti höndum og
reist honum gálga, þegar Þorbjörgu digru her að honum til hjargar.
Og Skagfirðingar híða þvílíkt tjón af vist hans í Drangey, að þeir
vinna það til að láta af hendi ítök sín í eyjunni fyrir að koma skógar-
manninum í burtu. — Ilörður og félagar hans valda Hvalfirðingum
og nágrönnum þeirra þeim húsifjum, að héraðssamtök verða um að
ráða þá af dögum. Þetta var bein og einfaldleg afleiðing af úllegðinni
og hlaut því að vera einn ineginþáttur hverrar þeirrar sögu. þar sem
líf og örlög skógarmannsins er þungamiðja. -— En engir slíkir þæltir
eru í Gísla sögu. Hann á hvergi óvini og engum ofsóknum að mæta
nema af hendi hins upphaflega aðila að sektinni. Honum eru ótal
hendur til hjálpar, hjálpin er fólgin í vist á góðum heimilum, og eng-
inn verður fyrir óþægindum vegna hjálpar við hann, þegar frá er skil-
inn Ingjaldur í Hergilsey. — Annar meginþáttur skógarmannasagn-