Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Side 81

JARÐVEGUR OG RÆKTUN
71
Hjá belgjurtunum vex stöngullinn aðeins efst, en neðri hluti hans eru trénaðar
frumur og frumuveggir.
Ahrif jurtanna á gerð jarðvegsins
Lífslengd jurtanna hefur mjög mikla þýðingu fyrir myndun jarðvegsins.
Einærar jurtir ganga í gegnum öll þroskaskeið sín frá spírun til dauða á einu sumri
og öll jurtin deyr, einnig rætur hennar. Hjá fjölærum jurtum deyr ekki öll jurtin.
Renglur sem eru niðri í jörðinni lifa af veturinn og mynda nýja sprota næsta vor.
Einærar jurtir deyja seinni hluta sumars, en fjölærar jurtir t. d. venjuleg engja-
grös, deyja ekki fyrr en í byrjun vetrar. Einmitt þessi munur er mjög mikilvægur
fyrir jarðveginn.
A þeim tíma þegar einærar jurtir deyja er rakinn í moldinni hið minnsta sem hann
verður allt árið, en loftmagn og þar með starfsemi loftkærra baktería hefur náð há-
rnarki. Af þessu leiðir að einærar jurtir rotna mjög fljótt og steinefni þeirra eru
þegar aðgengileg sem fæða fyrir aðrar jurtir. Þess vegna safna einærar jurtir engu
lífrænu efni fyrir í jarðveginum.
I byrjun vetrar þegar fjölæru grastegundirnar deyja eru aðstæðurnar í jarðveg-
inum allt aðrar. Engin rotnun á sér stað yfir veturinn sökum kulda. Á vorin er jörð-
in mettuð af vatni og inniheldur því ekkert loft og þess vegna er rotnun því nær eng-
in. Einu breytingamar sem jurtaleifar verða fyrir við þær aðstæður eru sundurgrein-
ing í einfaldari lífræn sambönd fyrir starfsemi loftfælinna (anaerob) baktería. En
starfsemi þessara baktería er hægfara og stöðvast að lokum vegna skaðlegra efna,
sem safnast fyrir. Þegar hlýnar í veðri og þornar kemur loft í jarðveginn í stað
vatnsins sem gufar upp — og rotnunin byrjar.
I óræktuðum og óplægðum jarðvegi, þar sem mikið er af dauðu grasi og rótum,
verður rotnunin samt mjög hæg nema í efsta laginu. Þar fyrir neðan geta bakterí-
urnar ekki starfað vegna skorts á súrefni og aðeins nokkur hluti jurtagróðursins írá
síðasta sumri rotnar. Á hverju ári safnast meir og meir af lífrænu efni í jarðveginn
þar sem fjölær grös vaxa. Það er þessvegna nóg og stöðugt vaxandi magn af jurta-
næringarefnum í slíkum jarðvegi, en jurtirnar geta aðeins ekki notfært sér þau.
Eftir þvi sem meira safnast fyrir í jarðveginum af lífrænum efnum verður rotnun-
ir. minni ár frá ári. Orsökin er sú að lífrænu efnin í jörðinni soga til sín mikið vatn.
Jarðvegurinn hefur því tilhneigingu til að vera stöðugt rakur og kaldur. Uppgufun
vatns frá yfirborðinu lækkar hitastigið.
I mýrajarðvegi slíkum sem hér var lýst eru auðvitað slæm skilyrði fyrir grös sem
hafa renglur neðanjarðar. Slíkar jurtir hverfa, en í staðinn koma grös sem hafa ofan-
jarðarrenglur. Jurtahlutar sem eru í örum vexti t. d. nýir sprotar þurfa mikið súr-
efni og mikið vatn. Grös með ofanjarðarrenglur vaxa því í þéttum þúfum og halda
þannig betur rakanum.
Flokkun jurta eftir næringarþörf
Jurtum hefur verið skipt í flokka eftir mörgum ólíkum sjónarmiðum. Það hefur
t. d. verið reynt að miða við þörf þeirra fyrir aðalnæringarefnin, köfnunarefni, kalí