Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Síða 20

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ins? Við getum skemmt okkur við að skilgreina töfrana — en verðum við
nokkru nær?
Sérhvert ljóðskáld hefur sitt eigið tungutak, skapar sér sitt sérstaka tæki úr
máli móður sinnar sem það síðan reynir að beita til túlkunar á persónulegri
upplifun sinni og innlifun — lífsreynslu sinni. Ljóðlistin, eins og raunar öll
list, er sem sé mjög einstaklingsbundin, enda þótt hún jafnframt feli í sér sam-
tjáningu heillar þjóðar eða jafnvel mannkynsins alls. Hún er einnig háð stund
og stað, enda þótt lífsneistinn sem tendrar hana sé bæði sígildur og algildur.
Skáldið er eins og safngler tilverunnar, því víðfeðmara sem það er hreinna og
einlægara — hvert ósvikið ljóð kviknar í brennipunkti þessa glers. En glerið
er því sérstakara sem það er fullkomnara. Það er hægt að læra þrotlaust af
stórskáldum, en bein stæling á verkum þeirra hlýtur að enda með háði og
spéi.
í fögru ljóði verður upphafning tungunnar algerust. Það felur í sér hið
óræða frumstef lífs og dauða, varpar helgi yfir dýpstu rök mannlegra örlaga,
bregður ljósi hins liðna yfir það sem koma skal. Og það virðist yfirleitt fljúga
því hærra sem svigrúm þess er rneira, hátturinn frjálsari. Raunin hefur ævin-
lega orðið sú að hvenær sem einhverjar ytri hömlur hafa sveigt að ljóðlistinni
hefur vænghaf hennar jafnharðan minnkað og hún hneigzt til stagls og stöðn-
unar. Reynsla okkar íslendinga sjálfra er óljúgfróðust í þessu efni. Og enda
þótt hér vinnist ekki tími til að rekja sögu hennar að neinu ráði, tel ég óhjá-
kvæmilegt að tilfæra nokkur dæmi þessu til sönnunar.
3
Þegar landnámsmennirnir, forfeður okkar, fluttu hingað norður á þessa
stóru eyðiey við heimskautsbaug höfðu þeir meðferðis þá dýrmætu eign sem
ein hefur dugað okkur til þessa dags: móðurmál sitt — norrænuna. Hvernig
sú tunga hafði náð þeirri lífi gæddu háþróun sem raun ber vitni er mál sem
ekki verður rætt hér. Aðeins skal á það bent að víkingarnir á þeirri öld voru
ekki einvörðungu grimmdarseggir sem brytjuðu niður saklaust fólk, heldur
jafnframt heimsborgarar á þeirra tíma vísu sem áttu sjónhring allt í Greipar
norður, Serkland suður, Miklagarð austur og Vínland vestur. Margslungin
áhrif úr fjórum heimsálfum frjóvguðu því hugmyndaflug þeirra og útvíkkuðu
um leið auðlegð og sköpunarmátt tungunnar.
En hversu fögur og tigin og fersk sú tunga var sem landnámsmönnunum lék
í munni má þegar marka af örnefnum þeim sem þeir gáfu hinu nýja landi sínu.
Og það leynir sér enganveginn að þar er á ferð ósvikin ljóðtunga. Stundum
114