Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Síða 52

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
sögu Saxós, og er auðsæilega eittlivert
samband á milli ritunar þessara
verka. Hugsanlegt er, að eftirspurn
Saxós eftir íslenzkum sögum um forn-
dani hafi orðið einhverjum hvatning
að semja Skjöldunga sögu, og síðan
hafi Saxó notið góðs af því. Löngu
síðar sömdu íslendingar Knýtlinga
sögu, sem er framhald Skjöldunga
sögu og fjallar um danska konunga
fram undir lok 12. aldar.
Þótt margar sögur í riti Saxós stafi
frá skráðum sögum íslenzkum, leikur
enginn vafi á því, að aðrar sögur hef-
ur hann samið eftir dönskum munn-
mælum og sumar ef til vill eftir ís-
lenzkum kvæðum. Hér skal þetta ekki
verða rakið nema í fám dráttum.
Fyrst getum vér litið á nokkrar sögur
í riti Saxós, sem nú eru glataðar hér-
lendis. Má þar til að mynda nefna
Iiaddings sögu, FróSa sögu, Haðar
sögu, Eiríks sögu málspaka, Friðleifs
sögu, Ála sögu frækna, Þorkels sögu
aðalfara, Hagbarðs sögu, Amlóða
sögu. Um Haddings sögu er það að
athuga, að hún virðist hafa verið
þekkt á Vesturlandi um 1120. Væri
freistandi að láta sér koma til hugar,
að Ingimundur prestur á Reykhólum
hafi einhvern tíma skemmt með þeirri
sögu. Haðar sögu hefur Snorri ritað,
en á annan hátt en Saxó.
Samanburður íslenzkra fornaldar-
sagna við frásagnir Saxós er býsna
erfiður viðfangs. í fyrsta lagi virðist
Saxó hafa farið frjálslega með efnið,
enda var það sitt hvað að skrá forn-
aldarsögur til skemmtunar í heima-
húsum eins og íslendingar gerðu eða
fella slíkar sögur inn í mikið rit á
latínu um forsögu Danmerkur. Hið
gerólíka hlutverk sagnanna í riti
Saxós myndi eitt nægja til að skýra
þær miklu breytingar, sem þær sættu
þar. Og í öðru lagi virðast margar
fornaldarsögur vorar í núverandi
mynd sinni vera mun yngri. Slíkt er
í rauninni eðlilegt. Fornaldarsögur
voru mikið notaðar, handrit hafa
gengið úr sér, sögum hefur verið
breytt á ýmsa lund, svo að þær væru
í sem fyllstu samræmi við skennnt-
anaþörf og sagnasmekk. Augljóst er
af riti Saxós, að hann hefur notað
skráða sögu íslenzka af Ragnari loð-
brók, og á sama hátt hefur hann þekkl
íslenzkar sögur, sem eru skyldar
Hrólfs sögu kraka, Áns sögu bog-
sveigis, Gautreks sögu, Orvar-Odds
sögu. Saxó hefur kynnzt íslenzkum
sögum, sem virðast hafa verið á svip-
uðu stigi og Hrómundar saga Grips-
sonar, í þeim hafa verið kvæði og
vísur, sem sagnahöfundar á 12. öld
höfðu ort í orðastað sögupersóna.
Þannig munu að minnsta kosti sum
kvæðin, sem Saxó eignar Starkaði
gamla, vera þýðingar Saxós á íslenzk-
um kvæðum frá 12. öld. Eins og
hinir fróðu samtímamenn höfundar
Þorgils sögu og Hafliða hefur Saxó
látið glepjast af þessari óskammfeilni
íslenzkra sagnamanna á 12. öld.
146