Tímarit Máls og menningar - 01.09.1959, Síða 90

Umsagnir um bækur
Jóhann Kristófer
eftir Romain Rolland.
essi bláu undarlegu björtu augu, skær-
ustu og jafnframt gófflegustu augu
sem ég hef nokkurn tíma séð. Þannig talar
Stefan Zweig í sjálfsævisögu sinni og á viS
augu Romain Rolland. Þetta kemur ekki á
óvart lesanda bálksins um Jóhann Kristófer.
Þar skrifar Rolland þróunarsögu tónskálds
sem verður landflótta úr Þýzkalandi og
hafnar í Frakklandi í jieirri veröld sem átti
engar atómsprengjur yfir höfði sér, þar sem
menn þroskuðu anda sinn og dýrkuðu snill-
ina eins og dularfulla gjöf sem guð almátt-
ugur lét fylgja innréttingunni þegar hann
hjó til eitt og eitt ofurmenni sem einskonar
kaupbæti handa þjóðunum í mannkynshaf-
inu.
Síðan komu tvær heimsstyrjaldir, fyrst
styrjöldin sem var háð til að enda öll stríð,
svo nasismi og önnur styrjöld til að ganga
af trúnni á varanleikann dauðri, loks atóm-
sprengjan í Hiroshima sem svipti mann-
k; nið ódauðleikanum.
Romain Rolland var fjögurra ára þegar
stríðið hófst milli Frakka og Þjóðverja, og
í hinu mikla verki um Jóhann Kristðfer
lagði hann sig allan fram með óhemju-
Jiekkingu og viti og göfugu hjartalagi til
að sprengja þann hatursmúr og tortryggni
sem sundraði nágrönnunum. Þetta verk er
einstæð könnun á geðslagi og menningu
þjóðanna tveggja og reyndar allsherjar
spegill álfunnar á tímanum fram yfir alda-
mótin. Að mörgu leyti var þessi saga tón-
skáldsins byggð á ævi Beethovens, sjálfur
var Romain Rolland hálærður tónlistar-
fræðingur, prófessor í tónlistarsögu við há-
skólann Sorbonne og hafði skrifað mikið
um tónlistarsögu þar á meðal Beethovens-
ævi sem er frernur óður til Beethovens en
talning staðreynda úr lífssögu hans.
Jóhannssaga Kristófers kom út í tíu
bindum á árunum 1904 til 1912 en 1915
hlaut höfundurinn Nóbelsverðlaunin. Þá
var enn sá tími að rithöfundar höfðu ægi-
vald yfir sálum manna; menn gátu ekki
talizt til betri hluta borgarastéttarinnar án
þess að látast bera virðingu fyrir andlegum
afrekum, reyna að tileinka sér þekkingu á
list og bókmenntum, það var hlustað meira
eftir því sem rithöfundar létu uppi heldur
en aðrir menn, það er af sem áður var.
Þessu verki RoIIand var tekið með hrifn-
ingu, ltann var dáður og hylltur og mörgum
þótti líkt og Stefan Zweig sem segir að
andspænis Romain Rolland hafi honum
þótt sem hann stæði frammi fyrir samvizku
þjóðanna.
Hvílík firn af mannviti og þekkingu eru
þjöppuð saman í þessu skáldverki. Sá sem
legði eingöngu listfræðilegt mat á verkið
myndi fljótlega gefast upp við að telja þær
formreglur skáldsögu sem höfundurinn
hrýtur, við lesturinn er slíkt fánýtt og
sannarlega eftirsókn eftir vindi að skoða
þetta undursamlega verk þannig. Hvað eft-
ir annað er atburðarásin horfin eins og
fljót sem hefur grafið sig undir landið og
ferðamaðurinn er búinn að gleyrna fljótinu
uppnuminn af landslaginu og furðum sem
184