Tímarit Máls og menningar - 01.09.1965, Side 111

leynt og ljóst
Hvernig bregðast menn við ellinni, að-
gerðarleysinu, ævikvöldinu? Hvað er efst
í huga embættismanns sem kominn er á
eftirlaun og fluttur til Reykjavíkur? Hverj-
um augum lítur hann á fortíð sína? Hvers
væntir hann af þeirri framtíð sem hann
kann að eiga í vændum? Séra Böðvar er
meinleysismaður, hæglátur, innhverfur, á
fáa kunningja, líður bezt í einveru, dund-
ar við bækur sínar og ornar sér við hlýjar
minningar. Kerling hans er mesti hafgamm-
ur, stjórnsöm, pexin og vill helzt vera með
nefið niðri í hvers manns koppi, sannköll-
uð plága, þótt allt sé hennar umstang í
góðri meiningu gert, ef vinsamlega er á
málin litið. Dóttirin er augasteinninn hans,
og kannski er hún samt ekki dóttir lians;
hún er gift Kana og býr í Vesturheimi.
Henni skrifar hann öðru hvoru, og fyrri
saga bókarinnar heitir „Bréf séra Böðv-
ars*1.1
Þetta er hugðnæm saga, sögð af mikilli
íþrótt, rennur fram eins og lygn móða, þar
sem hvergi bólar á broti eða streng, en
smágárar ýfa vatnsborðið og gefa til kynna
að undir niðri kunni að ieynast nokkur
straumþungi og jafnvel iðukast í hyljum.
Sagan gerist öll á einni dagstund, en
spannar þó heila mannsævi og reyndar
miklu meira, cf að er gáð. Hún er ein
þeirra sagna sem eiga eftir að leita á hug
lesandans löngu eftir að lestri er lokið;
séra Böðvar verður okkur minnisstæður
af því að við þekkjum hann svo vel. Eg
held við þekkjum hann til hlítar. Svona
getur enginn sagt sögu nema mikill lista-
maður.
Síðari sagan heitir „Mýrin heima, þjóð-
arskútan og tunglið". Trúað gæti ég að
höfundurinn hefði ætlað henni öllu meiri
1 Ólafur Jóh. Sigurðsson: Leynt og Ijóst.
Tvær sögur. Heimskringla. Rvík 1965.
Umsagnir um bœkur
hlut en fyrri sögunni, en engu að síður
stendur hún greinilega í skugga séra Böðv-
ars. Þetta er saga um sveitadreng sem skil-
ur við mýrina heima, arkar til höfuðstað-
arins og gerist vikapiltur á Alþingi, þing-
sveinn eins og það er kallað. Virðulegir
fulltrúar þjóðarinnar í sölum þingsins blása
honum stjómmálaáhuga í brjóst með orð-
ræðum sínum og fasi, hann ákveður að
gerast bjargvættur föðurlandsins og býr
sig undir að gegna þeirri köllun. Ef til
vill sveiflast frásögnin um of milli barna-
legs hrekkleysis og hins fjarstæðukennda
stjómmálaþrefs til þess að hitta beint í
mark, en allt um það varpar hún einatt
kátbroslegu ljósi á furðuheim pólitíkus-
anna, þar sem þeir spóka sig í nýju fötun-
um keisarans. „Sumir kváðust hafa bjarg-
að þjóðarskútunni, þrátt fyrir ábyrgðar-
lausa og illvíga stjórnarandstöðu. Aðrir
héldu því fram, að þjóðarskútuna ræki
óðfluga inn í brimskafl gegndarlausrar
eyðslusemi, þar sem fjöregg hennar, krón-
an, hlyti að brotna, ef ekki væri spyrnt við
fótum þegar í stað. Tveir eða þrír bölsýnir
öldungar töldu jafnvel hæpið að takast
mætti að vernda fjöreggið, því að þjóðar-
skútan hefði borizt svo langt inn í þennan
ólgandi brimskafl, að sennilega mundi hún
liðast sundur á skuldaskerjum, hvernig
sem reynt væri að spyma við fótum.“
Seint og um síðir og að fenginni marg-
háttaðri lífsreynslu opnast augu unga
mannsins fyrir því að líklega henti honum
annað betur en stjórnmálavafstrið, og mýr-
in heima sem hann hafði eitt sinn orðið
ósáttur við tók að birtast honum síðar á
ævi í draumi, í tunglsljósi eða sólarbirtu.
„En þá var líka um seinan að snúa aft-
ur.“
Ólafur Jóliann er í fremstu röð skáld-
sagnaliöfunda, sjálfstæður og vandvirkur
kunnáttumaður, virtúós. Ég er ekki viss
um að verk hans njóti enn sannmælis nema
221