Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Síða 19

Bókmenntaárið 1965
Ekki leynir sér hvar skáldin sjá rætur allra meinsemda þjóðfélagsins: í her-
námi og hersetu landsins með þeim þjóðar óþrifnaði sem fylgt hefur. Þetta
er sárið sem blæðir úr. Herstöðin hjá Keflavík, Völlurinn, bregður upp
ásjónu sinni í sögum Björns Bjarmans, í heiðinni. Höfundur gerir sér eflaust
far um að draga upp raunsæjar myndir og stillir lýsingum sínum í hóf. Þó
blasir hvarvetna við óhugnaður: mannlíf murkað niður í ekki neitt, vélrænt,
tómt og afskræmt, traðkað í svað. „Það var eins og að koma í annað land.
Lyktin og andrúmsloftið framandi...“ í leikriti Erlings Halldórssonar, Mink-
arnir, er hárbeitt ádeila á herinn og hernámsliðið, braskaralýðinn sem dafnar
í skjóli hans og gengur hér undir nafninu minkavinir, Minkaverndunarfélagið.
Tákn hersetunnar er móðurskipið Pandora, sem liggur á ytri höfninni ár eftir
ár, fagnað við komuna með ættjarðarsöngvum af minkavinum með forseta
Sameinaðs þings í broddi fylkingar, látið færa sig utar þegar hentar en leggst
upp að í leikslok og forseti Sameinaðs þings stígur um borð undir lúðraslætti
og fagnaðarhrópum. Frá Pandora liggja leynisamhöndin til erindreka í landi.
Fulltrúi þeirra er Ketill Ketils, innundir hjá því Opinbera, einn hinna nýríku,
hefur reist sér hús með áföstum sjónvarpsturni og lætur grafa sér kjarn-
orkubyrgi undir húsinu, en kaupir bragga vegna lóðarinnar handa móður
sinni að búa í, þvottakonunni Grímu, sem er andstæða hans og í Samtökum
til útrýmingar minkum. Ketill finnst örendur í ihúð sinni, en dóttir hans Kol-
brún K., þriðji ættliðurinn, ætlar sér engu að sleppa af því sem hann hefur
sölsað undir sig, tekur sér Herramann og heimtar að hann ávaxti eignirnar,
og á braggalóðunum skulu reist háhýsi. Daginn áður en Pandora kom sá
Gríma að það grúfði svart ský yfir Herðubreiðartindi, í laginu eins og æti-
sveppur, og þegar þetta „umfangsmesta móðurskip veraldar“ var lagzt á ytri
höfnina bar siglutoppana yfir Herðubreið. I leikslok er verið að holgrafa
fjallið. „Það er kominn skógur af krönum þangað uppeftir, borarnir licgja
eins og hráviði út um allt, ýtur og fallhamrar.“ ..Hvurn djöfulinn vilja jiessir
mammútar vera að holgrafa Herðubreið!“ hrópar Gríma í reiði sinni framan
í Kolbrúnu sonardóttur sína. Andspyrnan hefur verið bæld niður, fulltrúi
hennar, verkamaðurinn Þórður, bíður dóms og tugthúsvistar. Orð Grímu
hljóma í eyrum: Minkurinn er að vaxa okkur yfir höfuð.
Þetta leikrit Erlings Halldórssonar er nýstárlegt í sniðum, stendur á föstum
þjóðfélagslegum grundvelli og hittir beint í mark, hver mynd er skýr, fram-
setningin skörp, lifandi persónur, ferskt mál. Má fullyrða að þetta sé eitt
snjallasta leikrit er samið hefur verið á íslenzku og tekur langt fram mörgum
9