Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Page 20

Tímarit Máls og menningar
þeim nýtízku leikritum erlendum sem verið er að sýna hér á leiksviðum, auk
þess sem það á beint og brýnt erindi til íslendinga.
011 þau verk sem hér hefur verið greint frá koma við nánari ihugun í einn
stað niður: hersetan er það sár sem blæðir úr í þeim öllum, hún og auðs-
hyggjan sem þróazt hefur undir verndarvæng hennar. Þetta kemur enn skýrar
í ljós þegar einstök verk verða skoðuð niður í kjölinn. Skáldin sjá hið þjóð-
lega hvarvetna á undanhaldi.fjárgræðgi og spillingu vaða uppi, óttast leyntog
ljóst um framtíð íslendinga. Þjóðin er í voða stödd: það er viðvörunarhróp
allra þessara rithöfunda til samtíðarinnar, og þeir sem harðastir eru skora á
þjóðina að rísa upp.
3
Form skáldskapar hefur mjög verið til umræðu undanfarna áratugi. Með
byltingarbókmenntunum á þriðja og fjórða tugi aldarinnar fylgdi krafa um
nýtt form. Hún lá í verkum skáldanna, leiddi beinlínis af breyttu þjóðfélags-
legu inntaki, eins og öll sönn endurnýjun forms einatt gerir. Hún fylgdi Bréfi
til Láru, Vefaranum, Kvæðakverinu og hverju verki Halldórs af öðru, fylgdi
kvæðum Steins Steinars. Ég neita ekki að hafa átt hlut að því að blása að
glóðum þessarar endurnýjunar formsins eða fagna henni og útlista nauðsyn
hennar á þeim árum, leil svo á að samfara byltingu í atvinnulífi og verklegri
menningu hlyti að verða brcyting á máli og skáldskap. Og meðan abstrakt list
sætli hörðustu ofsóknum á fyrstu árum sínum börðumst við fyrir henni ásamt
frelsi Iistamanna til að tjá sig í hvaða formi sem er, og þarf ekki annað en
fletta Tímariti Máls og menningar til að sannfærast um þá hhiti. Seinna leiddi
þessi eðlilega endurnýjung út í formdýrkun og formdekur, bæði hjá ýmsum
myndlistarmönnum og svonefndum atómskáldum, sérílagi fyrir erlend áhrif,
studd af Halldóri Laxness og Steini Steinarr, en eftir því sem þessi skáld fundu
betur vald sitt á forminu þótti þeim valdið sætt og léku sér með það, þar til
það tók að leggja fjötra á þá sjálfa.
Alúðleg vöndun forms og stíls og máls eru að sjálfsögðu höfuðkostir með-
an hún er í þágu sköpunarverksins. Eins og Halldór Kiljan hefur réttilega
tekið fram verða skáld og aðrir listamenn að eiga formvilja, þrá og löngun
til að gefa efnivið sínum listrænt mót. Ádeila, þótt gerð sé af góðum hug,
missir marks ef hún er án einbeitingar formsins, ef ekki er broddur á neinu,
engin setning ydd, ekki viðleitni til skáldlegs viðhorfs, ekki listræn sjón á
hlutina, ekki sjálfstæð mótun persóna, ekki nógu sterkur vilji eða geta til að
skapa úr efninu listræna heild. Áhrif Þorsteins Erlingssonar urðu til að
10