Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Síða 21

Bókmenntaárið 1965
mynda svo sterk vegna þess hve ádeilan, jafn óvægin og hlífðarlaus, var
flutt í heillandi formi og jafnvel leikandi háttum.
Formviljinn sem einkennt hefur íslenzkan skáldskap og íslenzkar listgreinar
síðustu áratugina hefur ekki heldur látið sig án vitnisburðar í sköpun áhrifa-
mikilla verka. Hann einkennir verk höfuðsnillinga okkar, Halldórs og Þór-
bergs, eins ljóð Tómasar, Snorra og Jóhannesar úr Kötlum hin síðari ár og
margra yngri skálda, ennfremur sögur Halldórs Stefánssonar og Olafs Jó-
hanns. Þessi formvilji er líka einkenni á skáldskap og hverri ritsmíð Thors
Vilhjálmssonar, reyndar með sterkri hneigð svo sem í síðustu verkum Kiljans
til formdýrkunar, þannig að kostgæfni við einstök atriði og myndir vekur
mjög á sér athygli innan heildarinnar.
Þessi formvilji er vissulega nauðsynlegur og góðra gjalda verður og hefur
orðið til að hefja íslenzkar bókmentir og gera endurnýjun þeirra blómber-
andi.
Engu að síður verður ekki hjá því komizt að álykta að formdýrkun og
jafnvel hégómlegt formdekur hefur dregið kraft úr verkum heillar skáldakyn-
slóðar á íslandi eða myrkvað þau og torveldað áhrif þeirra. Ýmis miðaldra
skáld gerðust ákafir talsmenn svonefndrar formbyltingar sem varla hefur
verið nema nafnið tómt og oft ekki annað en skoplegir tilburðir gerðir af
miklum vanmætti.
Ritdómarar dagblaðanna sem láta sig ytra form mestu skipla hafa ftindið
marga galla, og vissulega með réttu, á verkum þeirra höfunda sem vikið verð-
ur hér nánar að á eftir. Þegar sú ásökun er borin á Jón frá Pálmholti má segja
að hann hafi til hennar unnið því að einmitt nýtízkuleg formhneigð hefur orð-
ið til að spilla fyrir honum verkinu sem annars er af heitu hjarta unnið. Að
öðru leyti hefur þessum ágætu forsvarsmönnum listræns forms sézt yfir að
þeir verða stundum að kaupa köttinn með í sekknum. Hið nýja afl þessara
bóka er ekki sízt fólgið í því, eða réttara sagt óhugsandi án þess, að höfundar
þeirra hafa hugdirfð til að fara frjálsir ferða sinna án einhverrar þrælslegrar
undirgefni undir nýtízku formsnyrtingu. Þessi verk hafa einmitt orðið stór-
brotin, djörf og eftirminnileg vegna þess að þau eru tilhliðrunarlaus við ein-
hverjar settar reglur um form og hrista af sér allt föndur, og þau gera þetta
vitandi vits, að minnsta kosti Jóhannes Helgi í Svörtu messu. Eitt af uppreisn-
arteiknum hennar er uppreisn gegn innantómu formi. Höfuðpersóna hennar
sem oft tekur stórt upp í sig er látin segja: „Það sem kallað hefur verið bók-
menntir í þessu landi síðustu áratugina rís ekki undir því göfuga heiti, þetta er
áferðarslétt klúður, lágkúruleg málamiðlun, og það á viðsjárverðustu tímum
11