Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Qupperneq 24

Tímarit Máls og menningar
Þessi sýnishorn eiga að gefa nokkra hugmynd um andrúinsloft sögunnar.
Eins og hin grótesk-absúrda leiklist er þessi saga ljóðræns eðlis. Þar er engin
frásögn, heldur þyrlast upp myndir úr undirvitund, eins og í draumi. Hér
er ekki lýst örlögum persóna, heldur sjálfskennd einstaklings undir martröð
hins fj arstæðukennda veruleika.
Höfuðpersóna sögunnar lítur á sig sem módernista, og er þá eðlilegt að
hann skynji tilveruna án vits og tilgangs sem fjarstæðu, að hætti módernista,
og ættu þá þeir sem breiða faðminn við öllu sem er absúrd í nútímalistum að
taka Orgelsmiðjunni vel. Hún er að þessu leyti í nýtízku stíl og undir áhrifum
hans. Hún hefur það sér til ágætis að vera nýtízkulegust af þeim skáldverk-
um sem út komu á árinu sem leið, hvort sem segja má að höfundi hafi orðið
tilraun sín ofviða og misst söguna úr böndum, því að jafnvel hið lausbeizl-
aðasta form krefst stjórnar.
En hér er ekki ætlunin að dæma um hvernig sagan er gerð, heldur líta á
hvað hún speglar, hvaða vitnisburð hún gefur „velferðarríkinu“ eða samtíð
höfundar og hvernig höfuðpersónunni eða skáldinu finnst þar um að litast.
Er skeimnst af að segja að skáldið sem sagan er af er að sjá útskúfað úr
þjóðfélaginu og í uppnámi gegn samtíðinni. Það verður sennilega að skrifast
á reikning hins absúrda, eins og lýsir sér í umgerð sögunnar, að í velferðar-
ríki skuli skáld vera tekið úr umferð í höfuðborginni fyrir að ganga í göt-
óttum buxum eða sett í pyndingarklefa fyrir að óhlýðnast yfirvöldum, eða
hafi ekki að éta og dreymi helzt um að hverfa til fjalla og öfundi sauðkind-
ina af að bíta gras, eða spyrji eins og hér er gert í sögulok: Hversvegna í
dauðanum þessi menning? í sjálfu formi sínu, óráðskenndum draumskynj-
unum höfuðpersónunnar og í stefi eldsins báli hans og bruna, er sögunni
ætlað að sýna trylling, vélhróp, æðisgenginn hraða, flugþrá, áfergju, losta
og sálarkvalir þess mannlega tilverustigs er kennir sig við háþróaða tækni,
auðsæld, beizlun kjarnorku og geimflug til annarra hnatta, og höfundur vill
einkenna með orðinu: málmhulstramannkyn; í stefi söngsins skín hinsvegar
gegnum allt hið náttúrlega: skrjáfandi lauf, rísl golu í grasi, ilmur af sjó,
svimandi víðáttur, dimmblá endalaus næturlönd, marglitir sólskinsmorgnar,
lífið, hið eilífa upprunalega án þess utan um það sé neitt kerfi, með öðrum
orðum hin góða gamla rómantík bak við vélaöskur og trölladans borgarlífs-
ins. Fyrir augum lesenda bregður öllu þessu upp, samkvæmt ritúali forms-
ins, á sífelldri ringulreið er drepur niður heildaráhrif, hversu sem glitrar á
hið einstaka. Höfuðpersónan lifir allt innan frá, allar vítiskvalir nútímans,
14