Tímarit Máls og menningar - 01.03.1966, Side 37

Bókmenntaárið 1965
sem Sigurður Líndal hæstaréttarritari flutti á hátíðisdegi stúdenta 1. des. sl.
eru vandamál íslenzks þjóðernis og íslenzkrar þj óðmenningar tekin til vitur-
legrar íhugunar. Sú ræða hefur vakið þj óðarathygli og á skilið að undir hana
sé tekið hvarvetna. Hann ber fram þá samvizkuspurningu fyrir þj óðina, hvort
Islendingar vilji raunverulega varðveita þjóðerni sitt og þjóðmenningu og þá
hversvegna? Hann ræður af opinberum umræðum að þau mál er mönnum
séu raunverulega hjartfólgin „eru ekki málefni, sem lúta að varðveizlu þjóð-
ernis og þjóðmenningar.“ „í stað þess mótast allar umræður á íslandi af ein-
hvers konar lífsþægindafrekju og lífsþægindagræðgi langt umfram allar eðli-
legar þarfir.“ „Nákvæmlega sams konar sljóleiki fyrir þjóðerni og þjóðmenn-
ingu kemur fram, þegar litið er á framkvæmdir í þj óðfélaginu. Sérhver menn-
ingarþjóð á sér margar sameiginlegar stofnanir, byggingar og önnur mann-
virki, sem mynda eins konar ramma utan um þjóðmenninguna, og oft verða
sem tákn þj óðfélagsins eða þeirrar þjóðar, sem hlut á að máli. Athyglisvert
er, þegar þetta er haft í huga, hversu lítil rækt er lögð við slíkar stofnanir á
íslandi, — hvort sem um er að ræða menningarstofnanir eða ríkisstofnanirn-
ar sjálfar . . .“ Síðar segir hann: „Meginvandi íslenzkra þjóðernismála nú
þessa daga er öllu öðru fremur bundinn við þá staðreynd, að erlendu stór-
veldi hefur tekizt að smeygja sér inn í íslenzkt þjóðfélag með áhrifamesta'
áróðurstæki nútímans og þannig gerzt nærgöngulla við allt menningar- og
þjóðlíf landsmanna en dæmi eru til áður og á ég hér við sj ónvarpsrekstur
Bandaríkjamanna hér á landi.“ Og loks bendir Sigurður Líndal á forystu-
leysi þjóðarinnar, telur að öll hugsun forystumanna og öll ræða þeirra snúizt
um „tímabundin og meira og minna tilgangslítil lífsþægindi tiltekinna hags-
munahópa í þjóðfélaginu.‘“ „Og hér er þá“, segir hann, „komið að einum
meginvanda íslenzks þjóðfélags, sem lýtur ekki eingöngu að þjóðernis- og
þjóðmenningarmálum heldur hefur áhrif meira og minna á allt þjóðlífið.
Þessi vandi er sá, aS Islendingum hefur ekki enn tekizt að skapa sér þjóðar-
forystu.“
9
í Bréfi til Láru sagði Þórbergur Þórðarson: „Það er auðvaldsskipulagið
sem er að drepa ykkur. Og það drepur ykkur, ef þið rísið ekki gegn því.“
Þessi orð voru vissulega sönn á þeim tíma er þau voru sögð. Auðvaldið
hafði þá fyrir skömmu hleypt heiminum í styrjaldarbál sem kostaði miljónir
manna líf og limi. En hversu margfalt er þó sannleiksgildi þeirra í dag eftir
ennþá fórnfrekari heimsstyrjöld, eftir fasisma, gasklefana, útrýmingarstöðvar
27