Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Síða 28

Tímarit Máls og menningar
IV
Greinarhöfundur minnir á að því fari víðs fjarri að þess fyrirbæris sem hann nefnir
byltíngaróþreyju* gæti einungis meðal anarkista. Þvert á mótí sé fyrirbærið algengt yzt
á vinstri væng þjóðmálaátakanna. En að einu leytí telur hann anarkista hafa algera sér-
stöðu: „Þeir einir leggja slíkt ofurkapp á að lifa eins og lokatakmarki byltíngarinnar sé
þegar náð — án þess að skeyta nokkru um raunveruleg skilyrði byltingar — að útkoman
verður pólitískt athafnaleysi." Þetta sé vissulega engin þverstæða, því þar sem stjórn-
leysi ríki eigi pólitísk hegðun sér, samkvæmt skilgreiningu, engar forsendur.
Af slíkri afstöðu leiðir í fyrsta lagi að anarkistar hafna algerlega að taka þátt í kosn-
ingum og flytja mál sitt á þingi. Að vísu telur höfundur að gagnrýni þeirra á borgara-
legu lýðræði sé fyllilega réttmæt, þar eð eitt helzta hlutverk þess sé óneitanlega að við-
halda kerfinu með því að telja fólki trú um að það ráði sér sjálft. „En til þess að gera
fjöldanum þessi sannindi ljós mega byltingarsinnar hvorki láta undir höfuð leggjast að
taka pólitíska afstöðu tíl ákvarðana valdhafanna á hverjum tíma, né láta nokkurt tæki-
færi ónotað til að vinna skoðunum sínum fylgi“ — ekki heldur kosningabaráttuna og
þingstólinn: hvorttveggja megi a. m. k. nota tíl að fletta ofan af þingræðinu. Anarkistar
skipa sér ekki heldur saman í stjórnmálaflokka, þar eð það hljóti að liggja í eðli slíkra
flokka að reyna að brjótast tíl valda. Einu baráttusamtök öreigastéttarinnar sem anark-
istar geta fellt sig við eru verkalýðsfélögin, með þeim fyrirvara þó að þau séu ópóli-
tísk. En einkennandi fyrir hreyfingu stjórnleysingja eru þó fyrst og fremst hinir formlausu,
óskipulögðu hópar („grúppur"), og svo einherjinn sem berst einn út af fyrir sig.
„Sú spurning vaknar hvaða árangri hópar af þessu tagi — að einherjunum ógleymdum
— geri sér vonir um að ná. Svarið er enn og aftur: ekki pólitísk valdataka. Það sem
fyrir þeim vakir er að sýna í daglegu lífemi sínu yfirburði frelsishugsjónar sinnar fram
yfir ríkjandi þjóðfélagshættí, að sá frjókornum stjórnleysis meðal samtíðarinnar sem
enn býr við ánauð valds, í þeirri von að jordœmið komi af stað byltingarhreyfingu." Og
athafnir þeirra einkennast af því sem hinn klassíski anarkismi kallaði „að flytja áróður í
verki“ og neo-anarkistar okkar daga nefna „að afhjúpa kerfið með aðgerðum“. Þær að-
gerðir þurfa ekki að felast í ofbeldisverkum; ofbeldi er ekki endilega fylgifiskur anark-
isma; en tílgangur þeirra er að skapa kveikjur stjórnleysis innan auðvaldskerfisins —
án pólitískrar þátttöku. Þetta pólitíska athafnaleysi anarkista telur höfundur ráða úr-
slitum um að þeir getí aldrei komið fram stefnumiðum sínum. Af því leiði m. a. hina
sífelldu og að því er virðist óyfirstíganlegu örðugleika við að gera fólki skiljanlegt hvað
hreyfingin ætlist í raun og veru fyrir.
V
í síðasta hluta greinar sinnar ber höfundur saman hugmyndaheim anarkismans og
endurbótastefnunnar, og kemst að þeirri niðurstöðu að þrátt fyrir allan þann reginmun
sem á stefnunum virðist vera, eigi þær þó ýmislegt sameiginlegt og að vissu marki liggi
* Etv. er orðið byltingaróþreyja sem hér er notað tíl þýðingar á „revolutíonare Unge-
duld“ ekki alls kostar heppilegt, þar sem hugsanlegt er að nota það um mjög svo já-
kvæðan — sumir mundu jafnvel segja nauðsynlegan — eiginleika róttækra manna. Etv.
er orðalagið „bráðlætí byltingarsinnans" nær merkingu höfundar.
106