Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Síða 86

Timarit Máls og menningar
í því þjóöfélagi sem býr í vonum okkar og hugsjónum verður móraUinn
og siðunin að sitja í öndvegi, því án siðmæta verður allt mannlíf að villi-
mennsku.
Hin sanna orsök mistaka okkar liggur í siðum og leikjum okkar vits-
munalega og pólitíska samfélags.
III.
Tímarnir, sem við lifum á neyða okkur til að skilgreina orð og athafnir.
Ef við viljum skilgreina eðli og inntak eins tímabils, þá nægir ekki að
vita hvað gerðist þá — heldur verðum við að vita hvað gerðist ekki — hvað
var ómögulegt.
Þetta kann að hljóma skringilega en svona er þetta samt.
Við segjum um góðkunningja okkar, að hann sé öndvegis náungi, til þess
eins að þurfa ekki að telja upp þær syndir sem hann hefur ekki framið.
Er það ekki miklu meir einkennandi og lærdómsríkara sem við gerum
ekki, heldur en það sem við gerum? Mótmæli eru engin uppfinning okkar
tíma, hvað þá heldur pólitísk róttækni, og fólk á öllum öldum hefur fyllzt
réttlátri reiði vegna stríða og kúgunar. Áhangendur nýrra og gamalla hug-
myndakerfa voru til frá því í lok miðalda.
Það segir okkur þessvegna ekki mikið, þótt við gumum af róttækni okkar
og þjóðfélagslegu andófi. Við tölum mikið um kúgun og ófrelsi einkum ef
það er langt í burtu.
En hvað um okkur sjálf — erum við frjáls? Er þjóð okkar undirokuð er-
lendri áþján? Er frelsi okkar sem einstaklinga takmarkað? Búum við ekki
við borgaralegt lýðræði, þar sem pólitískt frelsi er tryggt? Höfum við ekki
frelsi til að kjósa, tala, vinna, kaupa, pretta og arðræna?
Svo langt sem þetta nær er þetta gott og blessað, og við skulum ekki van-
meta mikilvægi þessa pólitíska frelsi sem við búum við.
En þetta frelsi ber okkur að stækka og láta ná til æ fleiri sviða mannlegra
samskipta. Við megum aldrei vera staðin að því að vilja skerða eða tak-
marka frelsið — því slíkt er erfitt að afturkalla. Þetta borgaralega frelsi er
heldur ekki sem verst, og miklu meira virði en við viljum oft vera láta, því
það er forsenda þeirrar vitundarbreytingar sem ein getur tryggt, að úr póli-
tísku lýðræði þróist efnahagslegt lýðræði. En það er grundvallaratriði frjáls
samfélags.
En frelsi er ekki goðsögn. FRELSI er að vera maður sjálfur — er að
samsama sjálfum sér, og játa sjálfum sér.
164