Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Síða 22

Tímarit Máls og menningar
hans og það er mjög algengt að eftir því sem íraminn eykst taki hann að fást
við verkefni sem eru hvert öðru lík. Þetta er dapurleg saga sem ekki á sér
margar undantekningar.
Flestir leikarar eyða tíma sínum á svipaðan hátt og aðrir borgarar. En
það skiptir ekki öllu máli hvort þeir fást við fánýta hluti eða gagnlega;
aðalatriðið er að það sem þeir gera snertir sjaldnast á nokkurn hátt það sem
hlýtur að skipta þá öllu máli — að standa ekki í stað sem listamenn. En
hvar getur leikarinn unnið að þessu markmiði? Eg hef oft og mörgum
sinnum unnið með leikurum sem byrja á því að fullvissa mig um að þeir feli
sig fullkomlega í mínar hendur en eru síðan gersamlega ófærir um að brjóta
eitt andartak þá mynd sem þeir hafa gert af sjálfum sér og umlykur innra
tóm þeirra eins og hörð skel. I þau skipti sem tekist hefur að komast inn úr
þessari skel hafa áhrifin verið svipuð og þegar sjónvarpsskermur brotnar.
í Englandi virðumst við allt í einu hafa eignast glæsilegan nýjan hóp
ungra leikara — það er eins og við sjáum tvær raðir manna ganga út úr
verksmiðju í gagnstæðar áttir: önnur röðin þyrpist út grá og þreytt, hin
skálmar fram, fersk og lifandi. Okkur sýnist sú síðarnefnda vænlegri til
afreka en hin. Þetta er að nokkru leyti rétt, en undir lokin verður nýja
vaktin jafn þreytt og grá og sú gamla því að starfsskilyrðin hafa ekkert
breyst.
Menn hafa lengi gert sér ljóst að fáir leikarar geti dafnað til lengdar án
fastrar ráðningar. En fast starf hjá sama leikhúsinu er heldur engin trygging
gegn dauðri leiklist ef stofnunin hefur ekkert markmið, aðferð eða skóla.
Og með skóla á ég að sjálfsögðu ekki við stað þar sem leikarinn getur
liðkað líkamann og haldið sér í sæmilegri þjálfun. Sterkir vöðvar eru ekki
nægilegir til að þroska list fremur en að nokkur geti orðið píanóleikari á því
einu að æfa skalann. Samt sem áður sitja miklir píanóleikarar marga
klukkutíma á dag við fingraæfingar og japanskir málarar æfa sig alla ævi í
því að draga fullkominn hring. Fáar listir útheimta meira en leiklistin og
leikari sem á ekki kost á látlausri skólun festist fyrr eða síðar í sama farinu.
Gagnrýnandinn
Hverjum er þá hægt að kenna um dauða leikhússins? Svo oft hefur
gagnrýnendum verið bölvað í sand og ösku að halda mætti að þeir ættu
mestan þátt í að drepa niður list þess. Við kvörtum yfir þeim sýknt og
heilagt eins og „krítíkerarnir“ séu sama litla klíkan sem þeysi á milli Parísar
og New York og fremji sömu meginskyssurnar á öllum meiri háttar mynd-
listarsýningum, tónleikum og leiksýningum. Við horfum allt of oft fram
hjá því að fjölmargt torveldar gagnrýnandanum að leysa starf sitt vel af
hendi: blöðin, kröfur lesendanna, tímaleysið, takmarkað rými á síðum
388