Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Qupperneq 94

Tímarit Mdls og menningar
fordæmingu á sögupersónum (og höfundum þeirra). Gott dæmi eru styrj-
aldir þær sem háðar hafa verið um hegðun Mollýjar Bloom, sem Joyce
skáldaði. Eg held semsé ekki að þessi tegund bókmenntafræði sé vænleg til
fróðleiks og ítreka að ég stunda hana ekki sjálfur.
Varðandi grein undirritaðs kemur Arni með nokkra gagnrýni, sem vert
er að reyna að svara. Hann telur það galla hjá mér að tilgangur greinar
minnar hafi verið óljós. Ekki sé á hreinu hvort ég vilji gera grein fyrir
viðhorfum Alþýðubókarinnar eða gagnrýna þau. En það er ekki endilega
neitt óheppilegt að maður geri hvort tveggja grein fyrir efninu og gagnrýni
það. Auk þess getur verið harla erfitt að draga skýr mörk milli greinargerð-
ar og mats í tilviki eins og þessu og ósannað mál að þess sé þörf.
Annað atriði sem Arni nefnir er að ég verði fastur á milli þess að
viðurkenna hve tæknihyggjan var útbreidd á sínum tíma og að fordœma
skammsýni þeirra sem ekki sáu fyrir ógöngurnar sem af tæknihyggjunni
leiddu. Það er sjálfsagt eitthvað til í þessu hjá nafna mínum. En ég get þá
notað tækifærið hér og tekið fram að mér þykir mjög hæpið að fordæma
menn 4. áratugarins fyrir skammsýni í þessu máli. Og ástæðan er einföld:
Vegna vonds efnahagsástands, óþrifnaðar, frumstæðs landbúnaðarreksturs
o. s. frv. var tæknivæðingin á sínum tíma afar aðkallandi. En nú er þess
meira um vert að vakin sé athygli á áhrifum tæknibreytinga á valdastrúkt-
úr, umhverfi og fleira. Tilgangur minn er að benda á hvernig maður þarf að
vera gagnrýninn núna þegar maður les t. d. Alþýðubókina. Samþykki
maður það sjónarmið hennar að sósíalismi feli í sér aðeins það að þrifnaður
verði bættur, einhver slæðingur byggður af barnaheimilum, keyptir inn
bílar (& myndsegulbönd?) o. s. frv., þá getur maður í rólegheitum gefið
sósíalismann upp á bátinn því þessum markmiðum hefur þegar verið
fullnægt á Islandi. En mér þykir fremur hart að fá þær viðtökur einar í
Tímariti Máls og menningar þegar ég reyni að rökræða sósíalisma og
bókmenntir stalínstímans að ég komi hrottalega fram við kvenhetjuna
Sölku. Þetta eru miklir kvennaframboðstímar.
Þó að hugmyndir Alþýðubókarinnar séu í nokkru pólitískt úreltar, eins
og ég hef rakið, þá er ekki þar með sagt að möguleikar verksins til
róttækrar merkingarframleiðslu (þ. e. a. s. framsækinna áhrifa) séu nú
tæmdir. Um þessa bók gildir eins og um mörg verk Halldórs önnur, að hún
hefur mikið að segja okkur ennþá. Þess frekar verðskulda bækur hans
gagnrýna umfjöllun. Halelúja og hóseanna án minnstu umhugsunar er
álíka mikil vanræksla við verk þessa öndvegishöfundar og þögn og
skeytingarleysi. Sígilt verk á langa ævi ekki sakir oflofs heldur fremur
vegna þess að gagnrýnin bókmenntafræði gefur vísbendingar um hvers
konar lestur á verkinu hæfir nýjum tíma.
460