Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Blaðsíða 104

Tímarit Máls og menningar
hefur meira að segja tekist að fá fólk til að njóta eymdarinnar með því að
sýna hana á nýtískulegan og fullkominn hátt. Því ef það er efnahagslegt
hlutverk ljósmyndatækninnar að fjöldaframleiða efni sem áður var utan
seilingar — svo sem vorið, frægt fólk, fjarlæg lönd —, færa það nær fjöld-
anum með nýtískulegri úrvinnslu, þá er eitt af pólitískum hlutverkum
hennar að endurnýja veröldina eins og hún er á huglægan hátt, þ. e. a. s. á
nýtískulegan máta.
Þetta er sláandi dæmi um að framleiðslutæki sé notað án þess að því sé
breytt. Breytingin hefði falist í því að ryðja einhverri af þeim hindrunum úr
vegi, yfirvinna einhverja af þeim móthverfum, sem drepið hafa framleiðslu
menntafólks í dróma. I þessu tilfelli skilunum milli ritaðs máls og myndar.
Við gerum þá kröfu til ljósmyndarans að hann sé fær um að semja texta við
myndir sínar sem hindri þessa nýtískulegu útjöskun og gefi þeim byltingar-
sinnað notagildi. Við leggjum hins vegar enn þyngri áherslu á þessa kröfu
þegar við — rithöfundarnir — förum að taka myndir. Einnig hér eru tækni-
legar framfarir grundvöllur pólitískra framfara rithöfundarins sem fram-
leiðanda. Með öðrum orðum: Andleg framleiðsla kemur þá fyrst að ein-
hverjum notum þegar þau svið sérhæfingar hafa verið lögð niður sem
skipulag hennar byggist á samkvæmt borgaralegum skilningi; og raunar
verður að vinna bug á takmörkunum sérhæfingarsviðanna af hálfu beggja
þeirra framleiðsluafla sem áður var ætlað að stía þeim í sundur. Um leið og
höfundurinn sem framleiðandi finnur til samstöðu með verkalýðnum,
finnur hann til beinna tengsla við ýmsa aðra framleiðendur sem áður komu
honum lítið við. Ég minntist á ljósmyndarann; ég ætla rétt sem snöggvast
að skjóta inn orði frá Hanns Eisler um tónlistarmanninn: „Við verðum að
gera okkur grein fyrir því að í tónlistinni á sér líka stað þróun í átt til
stöðugt aukinnar hagræðingar, bæði í framleiðslu og endurframleiðslu . . .
Hljómplatan, talkvikmyndin og glymskrattinn geta boðið upp á besta
tónlistarflutning heimsins . . . í niðursoðnu vöruformi. Afleiðingin af
þessari hagræðingu er sú að sífellt færri og hæfari sérfræðingar sjá um
tónlistarflutning. Kreppan í sinfóníutónleikahaldi stafar af því að tækninýj-
ungar hafa gert framleiðsluformið útjaskað og úrelt.“ Verkefnið var sem sagt
að endurskipuleggja tónleikaformið, og þá þurfti að uppfylla tvö skilyrði: í
fyrsta lagi þurfti að ryðja úr vegi móthverfunni milli flytjenda og
áheyrenda og í öðru lagi móthverfunni milli verktækni og inntaks. Um
þetta setur Eisler fram þessa lærdómsríku staðhæfingu: „Það verður að
forðast að ofmeta hljómsvéitartónlist og líta á hana sem hina einu sönnu
list. Tónlist án orða fékk fyrst verulega þýðingu og fulla útbreiðslu í
kapítalismanum.“ Þ. e. a. s. það er ekki hægt að breyta tónleikahaldi nema
með hjálp orðsins. Einungis sú hjálp getur, eins og Eisler orðar það, breytt
470