Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Qupperneq 8

Tímarit Máls og menningar
sækins barnaleikhúss. Að því leytinu til er grein hans áhugaverð og bráðþörf inn í þá
lognmollu eða öilu heldur allsherjarþögn, sem ríkir kringum leiklistarmál í þessu
landi. Fólk virðist nefnilega hafa meiri áhuga á því, hvort einhver leikari neiti að
leika nakinn, eða hvort þjóðleikhússtjóri stundi njósnir um samstarfsfólk sitt, heldur
en að reyna að skýra og skilgreina þörfina og markmiðin með uppfærslu leikverka
og starfrækslu leikhúsa.
Sú umfjöllun sem Thomas hefur nú hafið, er þó ekki ný af nálinni. Hún hefur
fylgt sósíalískri menningarmálaumræðu frá upphafi. Þannig má greinilega sjá hlið-
stæðu skrifa hans við hugmyndir og viðhorf, sem áttu upp á pallborðið í
skoðanabaráttu sósíalista um raunsæisstefnu í bókmenntum og Iistum, sem margir
telja að hafi náð hámarki sínu með umræðu Luckasar og Brechts á 4. áratugnum.
Umræðan sem fór fram þá, náði einnig til barnamenningar. Forvígismenn sovéska
barnaleikhússins skiptust í andstæðar fylkingar eftir afstöðu sinni til þess efniviðar,
sem nota ætti í leiksýningum fyrir börn. Annars vegar þá, sem vildu búa til
barnaleikhús, sem sótti efnivið sinn og innihald beint í forðabúr raunveruleikans
eins og hann var þá, (það vill Thomas líka). Hinsvegar þá, sem kusu að vinna úr og
velja efni úr menningararfleifðinni, þ. e. bókmenntum sem ætlaðar voru börnum,
s. s. sagnir og ævintýri. Þeir töldu að slíkt efni ætti fyllilega rétt á sér, þrátt fyrir
breyttar þjóðfélagsaðstæður. Þeir urðu síðan að láta í minni pokann í þessum
deilum. I ályktun frá stofnendum barnaleikhússins í Krasnodar árið 1920 segir:
Við höfum vísvitandi valið sagnaformið í öllum okkar sýningum, þar sem það
veitir meira frelsi í myndvali en myndir hversdagsleikans. Sagnir birta okkur
oft víðari heimssýn og fela í sér möguleikann á að gera hugmyndum og
óhlutstæðum hugtökum skil með táknum.
Einn af brautryðjendum TlUZ-leikhúsanna' Alexander Briantsev (dáinn 1961)
gerði sér fljótt grein fyrir að börn byltingarinnar í Rússlandi höfðu margvíslegar
nýjar þarfir, sem koma yrði til móts við með öðru en hreinu hugarflugi og ímyndun-
arafli. Hann áleit, að þau þyrftu á leikritum að halda sem spegluðu að einhverju leyti
hversdagsleg vandamál þeirra og sem einnig gætu bent þeim á einhverjar úrlausnir.
Hann stuðlaði að því að sett voru á svið leikrit, sem tengdust þessum hugmyndum,
hið fyrsta árið 1925. Það hét Timoshkinsnáman og var eftir L. Makariev. Það gerðist
í námubæ í borgarastyrjöldinni og aðalhetja verksins var ungur sonur eins námu-
verkamannsins. Félagslegt raunsæi var orðið að staðreynd og deilurnar milli
áhangenda þess og hins „fagurfræðilega" barnaleikhúss hófust.
Samskonar viðhorfa hefur síðan gætt hvað eftir annað í umræðunni um hlutverk
og stefnu barnaleikhúss í nágrannalöndum okkar og víðar, síðan nýja, vinstri
sinnaða leikhúsið varð til eftir 1968. Á fyrstu árum þess fór fram allsherjar
fordæming og niðurrif á öllu því sem borgaralegt barnaleikhús hafði boðið upp á og
andskotuðust þessir framsæknu alþýðusinnar og barnavinir hvað mest út í þjóð-
söguna og ævintýrið, sem þeir afgreiddu sem boðbera argasta afturhalds. Andsvar
þeirra við borgaralegheitunum var gallabuxna- og samfestingaleikhúsið með ölköss-
unum og klipptum og skornum sýnishornum úr hinum hryllilega kapítalíska
neysluveruleika barnanna sjálfra, þar sem vandamálin voru afgreidd á færibandi með
1 Atvinnuleikhús með fullorðnum leikurum, sem eingöngu framleiðir leiksýningar
fyrir börn og unglinga.
502