Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Qupperneq 83

Eins og á vígvelli
tilfinninganna, undirorpið mætti þeirra og dýrð, alveg öfugt við hversdagslíf
lesandans. Ef spennusögur spretta af öryggisleysi okkar í heiminum eins og
hann er, tjá tilfinningasögur draum okkar um óhulta tilveru. Þessvegna eru
ástarsögur einatt settar niður fjarri lesandanum í tíma eða rúmi eða
hvortveggja, hvortheldur á meðal greifa og barúna í fyrri daga, eða auð- og
tískufólks nú á dögum, úti á eyju eða upp til fjalla.
Hvað um það: svo mikið er víst að velflestar sakamálasögur byrja í
umhverfi þar sem ríkir ró og spekt, friður ef ekki farsæld. En allt í einu er
voðinn vís: það liggur allt í einu lík á stofugólfinu prestsins. Eitthvað er að í
samfélagi sögunnar, sjúkdómur eða brjálsemi brýst út á yfirborði þess. Þetta
er alveg glöggt hjá til dæmis Sjöwall og Wahlöö, hverri sögu af annarri. í
einhverri þeirra bestu sögu, Löggan sem hló nefnist hún í íslensku útgáf-
unni, kemur allt í einu maður askvaðandi ofan af efra lofti í strætisvagni og
skýtur til bana hóp blásaklausra farþega. I annarri, Maður uppi á þaki, er allt
í einu maður farinn að skjóta ofan af húsþaki í miðri borginni á hvaðeina
sem hann sér, ef það bara er í einkennisbúningi.
I hefðbundinni sakamálasögu er voðanum afstýrt, sök og synd útrýmt,
sögunni lýkur í ró og spekt eins og hún byrjaði. Nema nú steðjar ekki
lengur nein hætta að heimi hennar. En að vísu er þessi sögulausn aðeins í
orði kveðnu. I ensku sakamálasögunni, frá Arthur Conan Doyle til Agöthu
Christie, hvað þá þeirri amerísku, hjá höfundum eins og Hammett og
Chandler, eða í lögreglusögum Ed McBains, er það auðvitað ævinlega
deginum ljósara að eiginlegum orsökum glæpsins, brjálseminnar, sjúkdóms-
ins var aldrei útrýmt; að þessvegna getur ný saga byrjað strax að þessari
lokinni. Sherlock Holmes tókst ekki einusinni að fyrirkoma erkióvini
sínum, dr Moriarty, þótt hann steyptist sjálfur til heljar með hann í fanginu.
Poirot, Marlowe, Maigret munu fyrir víst jafnan hafa nóg að starfa.
I klassískri sakamálasögu er jafnan gengið út frá heiminum eins og hann
er sem hinum eina rétta heimi. Glæpurinn í sögunni er brot gegn eðli hans
og þar með gegn farsæld og öryggi okkar sjálfra sem lesum söguna. Hetja í
slíkri sögu, hvortheldur er skrýtni útlendingurinn, Hercule Poirot, ameríski
harðjaxlinn, Philip Marlowe, eða einrænn og íhugull lögreglufulltrúi, M.
Maigret, er jafnan okkar eigin fulltrúi í slíkum sögum. Hann er okkar
maður vegna yfirburða sinna, andlegra eða líkamlegra, sem við vildum að
væru okkar; og vegna þeirra lífsgilda sem hann aðhyllist og jafnan eru
okkar, hvortheldur er tísku- og neysluhyggjan og allsherjar töffaskapur í
James Bond, ofstækið í Mike Hammer, eða þá mannúðarstefna, fé-
lagshyggja og um síðir sósíalismi hjá Martin Beck, Kollberg og Gunvald
Larsson í Sögu um glæp. Söguhetjan í sakamálasögu er jafnan málsvari
okkar lesenda og okkar heims, heimsins eins og hann er eða á að vera;
TMM VI
577