Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Page 103

Goðgá Hjalta Skeggjasonar
svo á, að orðið goþ merkti þar goð heiðinna. En er alveg víst að svo sé? Eins
og síðar verður bent á, var tæplega annars að vænta fyrir 1200 en að ritað sé
goþ, hvort sem átt var við guð kristinna manna eða goð heiðinna.
Frumrit Ara fróða að Islendingabók er ekki til. Elstu varðveitt handrit
hennar eru tvær uppskriftir, sem séra Jón Erlendsson í Villingaholti, d.
1672, gerði eftir 1650, líklega fyrir Brynjólf biskup Sveinsson. Voru þær
skrifaðar eftir skinnhandriti, sem talið er líklegt að hafi verið frá því um
1200. Hafa fræðimenn, svo sem Jakob Benediktsson og Björn Sigfússon,
látið í ljós þá skoðun, að það muni hafa farið nærri frumtexta Ara, — a.m.k.
muni um 1200 og síðan ekki hafa verið til trúrra eftirrit af íslendingabók en
það sem forrit Jóns Erlendssonar er skrifað eftir. Enda voru þá ekki liðin
nema 70 — 80 ár frá samningu bókarinnar. Og að því er kviðling Hjalta
varðar, er engan veginn víst að t.d. Kristni saga hafi hann beint úr íslend-
ingabók. Það er því öll ástæða til að ætla að kviðlingur Hjalta sé óbrenglað-
ur til okkar kominn.
Hvernig stafsetti presturinn Ari fróði orðið guð og hvernig bar hann það
fram?
Þetta kann að virðast erfið spurning, en það vill svo vel til að við höfum
mjög góðan vitnisburð um það hvernig samtímamaður Ara, líklega prest-
lærður eins og hann og hugsanlega honum nákominn, hefur stafsett og
borið fram þetta orð.
í Ormsbók, handritinu AM 242 fol., einu af aðalhandritum Snorra-Eddu
er m.a. Fyrsta málfrteðiritgerbin, sem hiklaust má telja meðal okkar ágæt-
ustu þjóðardýrgripa. Þetta handrit er talið vera frá því um 1350. Ritháttur
meginmáls þess ber mjög svip þess sem tíðkaðist um miðja 14. öld. En í
þessari ritgerð eru mörg málfræðileg dæmi, sem hljóta að bera svip frum-
gerðarinnar, því að ef þeim væri breytt yrðu þau mörg alveg óskiljanleg.
Ekki hefur reynst unnt að ákvarða af nákvæmni hvenær fyrsta málfræði-
ritgerðin hefur verið samin, en sterkust rök hníga að því að það hafi verið á
tímabilinu 1125 — 1175. (Sjá: Hreinn Benediktsson: The First Grammatical
Treatise, Rvk. 1972, 2.2.3 og 2.2.4) Það hefur heldur ekki tekist að færa
óyggjandi rök að því hver hafi verið höfundurinn. Sú tilgáta sem mestan
stuðning hefur fengið er sú, að það hafi verið Hallur Teitsson í Haukadal,
sonarsonur Isleifs biskups. Hallur var kjörinn biskup í Skálholti 1149, en
honum entist ekki aldur til að fá vígslu, því að hann andaðist áður, árið
1150. Sé sú tilgáta rétt, styttist líklegt tímabil samningar ritgerðarinnar um
a.m.k. 25 ár, — 1125 til í síðasta lagi 1149.
Mestar líkur eru á því að íslendingabók hafi verið samin, í þeirri gerð sem
við höfum hana, á bilinu 1125 — 1130. Málfræðiritgerðin ber það með sér að
hún sé samin síðar en Islendingabók, því að þar er rætt um „þau hin
93