Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Page 79

Hldka, frosthörkur, endurskobun
borði þar sem gleymst hetur að gera ráð fyrir kúnni og kartöflukjallaranum
og annarri lífsnauðsyn fólksins. Framfaraslúður þeirra hefur holan hljóm.'
Og í lokin eru þeir að sækja síðustu móhíkanana út á Matjoru áður en eft-
irlitið kemur til að ganga úr skugga um að allt gangi eftir áætlun, en villast í
rammri og áreiðanlega táknrænni þoku á fljótinu — vita ekkert hvert þeir
eru að fara.
I „Búranstöðinni" eftir Ajtmatov blandast saman vísindaskáldsaga, saga
af gleði og sorgum hvunndagsfólks í samtímanum og þjóðsagnir. Tveir
geimfarar, einn sovéskur, annar bandarískur, sem vinna saman fyrir sam-
eiginlega rannsóknaráætlun risaveldanna, hafa komist í samband við annað
og betra mannkyn á fjarlægri reikistjörnu og yfirgefa geimstöð sína í leyfis-
leysi til að kanna líf hinna óþekktu frænda mannfólksins. Annar þráður
sögunnar er tengdur viðbrögðum sovéskra og bandarískra yfirvalda við
þessari uppákomu. Hin sagan, og sú sem mestu varðar, er af Jedigei, roskn-
um járnbrautarstarfsmanni á afskekktri skiptistöð úti í auðnum Kasakh-
stans, sem leggur upp sama dag og stórtíðindi berast úr geimnum, á úlfalda
og traktor til að jarða gamlan vin sinn og samtarfsmann, Kazangap, í Ana-
Beít, sögufrægum grafreit múslíma. Og eru í fylgd með honum Sabitdsjan,
sonur hins látna, tengdasonur hans og nokkrir samstarfsmenn. Þemað sem
sameinar sögurnar báðar og sagnirnar sem gripið er til er, líkt og hjá Ra-
spútín, mikilvægi minnisins, minninganna — fyrir þá sem vilja skapa sér
mennska samtíð og eiga von um réttláta framtíð. Meðan líkfylgdin mjakar
sér áfram í áttina að grafreit forfeðranna rifjar Jedigei upp mörg ár vináttu
þeirra Kazangaps, sigra þeirra og ósigra. Hann man til að mynda vel þögla
beiskju Kazangaps yfir því, að faðir hans var á hinum illræmda fjórða ára-
tug þegar bændum var nauðugum viljugum smalað í samyrkjubú, handtek-
inn og sendur í útlegð sem hann átti ekki afturkvæmt úr, allt vegna falskrar
ákæru. Jedigei rifjar og upp annað dæmi um hróplegt óréttlæti — afdrif
Abútalíps kennara. Abútalíp hafði verið stríðsfangi hjá Þjóðverjum en
strauk úr fangabúðum og komst til júgóslavneskra skæruliða og barðist
vasklega með þeim. Þegar svo vinslit urðu með Tító og Stalín var Abútalíp
sjálfkrafa orðinn grunsamlegur maður og fékk hvergi vinnu. Hann leitaði
athvarfs með fjölskyldu sinni á hinni afskekktu járnbrautarstöð, en einhver
þar kjaftar því í leynilögregluna að hann sé að skrifa stríðsminningar sínar
— það vill hann reyndar gera fyrir börn sín til að þau megi þekkja hans
reynslu og læra af henni. Lögreglumenn koma og hafa hann með sér og
handritið — og lætur hann líf sitt í fangelsi skömmu áður en Stalín deyr.
Jedigei reynir síðar að tryggja Abútalíp uppreisn æru til að afdrif hans bitni
ekki á börnunum, og þá rekst hann einmitt á afstöðu sem gengur þvert á
469