Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Blaðsíða 120

Tímarit Mdls og menningar
Með blindunni hefur hann komist á
brjóst (og öfugt), hún færir honum þá
snertingu sem hann þráir. Hann verður
að gera hlutina án þess að sjá þá. Þess-
vegna er þversagnarkenndur titillinn á
einni ljóðabók Sjóns, Reiðhjól blinda
mannsins, afar eðlilegur.
Hin smágerða fegurð
Hann bítur í brjóst: ber að skilja sem
þetta sé gert í ógáti hvítvoðungsins eða
er um að ræða ofbeldiskennt ástalíf af
öðru tagi? Töluvert er um ofbeldi í
ljóðum Sjóns; minnst er á byssur, af-
tökur og lík, og iðulega er dauðinn í
einhverskonar fullnægingarhlutverki. A
einum stað er talað um konur „í aftöku-
leit“ (76). Ef til vill má sjá hverskonar
aftaka það er í öðru ljóði, þar sem segir:
„Eg nýt þess að finna þig kólna á lim
mínum þegar ég dreg hann út“ (122).
Það er líkt og dregið sé sverð úr snögg-
kólnandi búki. Er Sjón svona vondur
strákur?
Stundum er sagt að allt kalli á and-
stæðu sína. I fyrra birti Sjón greinina
„Vondur strákur" hér í TMM. Hún
fjallar um textagerð Einars Arnar Bene-
diktssonar, og hrósar Sjón honum fyrir
það hvernig hann notar „daglegt talmál
í ljóðum sínum“ (TMM 3/1986, bls.
367) — nokkuð sem Sjón gerir vel að
merkja afar sjaldan. Titill greinarinnar
er sóttur í ljóð þar sem Einar, eða ljóð-
gengill hans, kvartar undan því að hafa
alltaf verið „vondur strákur", þótt
aldrei hafi það nú verið ætlunin. Einnig
þessu er þveröfugt farið hjá Sjóni: hann
ætlar sér að vera vondur strákur, en
hann er það ekki.
Sjón hefur lýst yfir miklum áhuga á
„martraðarkúltur", t. d. í ritdómi um
Furðuveröld Alfreðs Flóka, sem Sjón
skrifar um af mikilli aðdáun (DV. 23.
des. 1986). Ætla mætti að fagurfræði
hans hallaðist að hinni hrollvekjandi og
yfirkeyrðu grimmd sem eyðir sjálfri sér
í ofstopa, brennur upp (og er því ekki
einfalt ofbeldi eða klám), og finna má í
verkum ólíkra manna sem að einhverju
leyti skrifa í anda súrrealismans, manna
eins og Artaud, Bataille og William S.
Burroughs.
En sjónarsviðið í ljóðum Sjóns er
ekkert leikhús grimmdarinnar. Enn-
fremur er texti hans yfirleitt ekki fall-
ískur, ekki reðursæll í þeirri merkingu:
limurinn er ekki barefli, lagspjót eða
skotvopn, eða önnur slík framlenging á
heilsteyptum og ógnvekjandi Iíkama
karlmannsins. Ymist sundrast líkaminn
eða, eins og Sjón víkur óbeint orðum
að: í „leynihólfi" er „skammbyssa hlað-
in brenninetlufræum" (79). Þannig um-
breytast „öflugustu" framleiðslueining-
ar menningar í „meinlaus" frjókorn
náttúrunnar. I þessu er eyðingarmáttur
Sjóns fólginn; grimmdin verður sak-
leysi.
Ljóðmælandinn „karlmannlegi“ kem-
ur fjölvíða að þessari sundrun líkama og
menningar, og iðulcga helst hún í hend-
ur við draumsýn sem er grundvallar-
afbrigði blindunnar í ljóðunum; „und-
arlegt landslag / draumsins“ veldur því
að sést
í fjarska líkami minn
í pörtum
einsog hráviði
um þokukenndan himininn.
(13)
Slíkt hráviði er víða að sjá, t. d. í öðru
þeirra ljóða sem heita „Sjálfsmynd“:
Sjö fingur á kistuloki
tennur grafnar á afviknum stað
fuglsvængir negldir á liðamót
510