Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Blaðsíða 33

Byltingin, bókmenntirnar og sósíalrealisminn
skrifaðar skáldsögur sem í rauninni féllu undir hana — og höfðu um leið
margt til síns ágætis, miðluðu nokkru af þeirri framfarabjartsýni sem vissu-
lega náði tökum á mörgum, ekki síst yngra fólki, við upphaf sovéskrar iðn-
byltingar. Ein slík er „Afram tími“ eftir Valentín Katajev, sem út kom
1933.
Katajev skrifaði verk sitt í hröðum símskeytastíl, sem hæfði vel taktföst-
um tæknigný sögunnar. Hún gerist á einum sólarhring í iðjuveri sem verið
er að reisa í Uralfjöllum. Þangað berst sú fregn, að vinnuflokkur í Kharkof
hafi sett heimsmet í steypuvinnu með því að koma 306 hrærum í mót á
einni vakt. Einn af vinnuflokkum hins kappsama verkfræðings, Margúlíes-
ar, tekur að sér að slá þetta met og gerir það, hvað sem líður rigningu,
stormi, vondum skófatnaði, sviksemi tveggja verkamanna sem eru á fylliríi,
vantrú skriffinna eins og Nalbandovs aðstoðarforstjóra, sem tefur fyrir eins
og hann getur. Persónulýsingar eru fátæklegar og látnar taka mið af því, að
einkamálin víki fyrir framkvæmdakröfum samfélagsins. Það er ekki fyrr en
undir morgun eftir að heimsmetið er slegið að Margúlíes, sem hefur hvorki
étið né sofið allan sögutímann, kyssir Shúru, stúlkuna sem teiknar áróðurs-
spjöldin, og leiðast þau hönd í hönd á milli skurða, hrærivéla og malar-
bingja. Árekstrar milli persóna, til dæmis Margúlíesar og Nalbandovs,
snúast um ólíkan skilning á því, hvað dirfska og eldmóður geta kreist úr
tækninni og vöðvunum til að hægt sé að troða sem mestum framförum inn
í hverja mínútu, hverja klukkustund. Tíminn og Starfið og Tæknin eru að-
alpersónur í þessari sögu miklu fremur en manneskjur, og það er mikið í
húfi, eins og segir í sögulok:
„Ef við hægjum á okkur drögumst við aftur úr. Og þeir sem dragast aft-
ur úr verða barðir. Við viljum ekki lenda í því. Saga hins gamla Rússlands
er öll um það að stöðugt var barið á ríkinu fyrir vanþróun þess. Mongólsk-
ir khanar gerðu það. Tyrkneskir beyar. Sænskir riddarar. Pólskir aðals-
menn. Enskir og franskir kapítalistar. . .Það var barið á okkur vegna þess
að það var arðvænlegt og auðvelt. . .“
„Áfram tími“ hefur marga galla, en nýtur þess að koma einna fyrst í
langri röð „framleiðsluskáldsagna". Þær geymdu, þegar best lét, líflegar
skýrslur, fróðlega tilraun til að innbyrða starfið og tæknina í skáldskapinn.
En fljótlega eru þessar bókmenntir komnar í mjög þröngan farveg. Hetju-
skapurinn í vinnunni verður að klisju og skyldu, persónurnar að einskonar
föstum hryggjarliðum. Þar er verkamaðurinn sjálfmenntaði sem kemst til
félagslegs þroska í eldraun sinna afreka, kommúnistinn lífsreyndi, sem gef-
ur holl ráð. Menntamaðurinn úr fortíðinni, sem hikar og efast, en hrífst
með að lokum. Stúlkan sem má vart vera að því að elska heitt vegna ofur-
kapps við vinnu í þágu hins sósíalíska föðurlands — að ógleymdum spell-
423