Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Blaðsíða 28

Tímarit Máls og menningar
uppeldisfrömuður, Anton Makarenko, frá reynslu sinni af unglinganý-
lendu sem hann stofnaði fyrir glæpaunglinga, sem höfðu flosnað upp í um-
róti byltingaráranna og áttu margir hverjir hroðalegan feril að baki. Makar-
enko lýsir því í einlægri og heiðarlegri frásögn hvernig hann og samstarfs-
menn hans gerðu nýta þegna úr þesum ungu bófum — og dregur hvergi
undan hve erfitt það var og hve oft hann var að því kominn að örvænta um
árangur. Aðferð Makarenkos má í stuttu máli lýsa sem svo, að hún sé til-
raun með traust og jafnræði. Hann og aðrir uppalendur deila kjörum með
unglingunum, starf kennaranna er svo erfitt og ósíngjarnt að það vekur
ósjálfrátt virðingu þeirra. Enginn nýtur fríðinda. Það er slegið striki yfir
fortíð afbrotakrakkanna. Treyst á gildi skynsamlegrar vinnu (ekki fundin
upp gerviverkefni) — og sálbætandi áhrif góðra bóka og listar. Unglingarn-
ir komast m.a. að því sér til hughreystingar þegar þeir lesa sjálfsævisögu
Gorkís að hann „var rétt eins og við“ einu sinni þegar hann flakkaði um
Rússland í hæpnum félagsskap, og þeir stofna leikhús fyrir bændafólkið í
næstu sveitum með prýðilegum árangri.
Bók Makarenko minnir á það, að Sovétríkin voru á fyrstu árum sínum
vettvangur djarfra tilrauna í uppeldismálum, skólamálum og siðferðismál-
um. Því miður komu á eftir þeirri tilraun með jafnrétti og traust, sem menn
eins og Makarenko stóðu að, stalínskir siðir með stranga pólitíska tor-
tryggni („hvað gerðir þú fyrir 1917 lagsi?“), strangar refsingar, umbun í
fríðindum, harðan aga í skólakerfi sem víðar — en það er önnur saga.
„Vegurinn til lífsins" hlaut að vekja samúð með einlægum vilja Makar-
enkos og hans líka, með trú þeirra á möguleika á að koma öllum til manns.
Eitt dæmi enn skal nefnt (m.a. vegna þess að bókin er til í íslenskri þýð-
ingu): á árinu 1934 lýkur Nikolaj Ostrovskí við skáldsöguna „Hetjuraun",
sem lýsir hinni nýju hetju sem lætur í einu og öllu stjórnast af kommún-
ískri hugsjónakröfu. Ostrovskí (1904-1936) var af fátæku fólki, gekk í
Rauða herinn fimmtán ára gamall, særðist illa ári síðar og missti hálfa sjón.
Heilsu hans hrakaði jafnt og þétt eftir það — síðustu ár æfinnar var hann
blindur og lamaður, en ekkert fékk hnikað ásetningi hans að segja sögu
sína í skáldsöguformi og þjóna þar með alþýðu eins og hann best kunni.
Hetja sögunnar nefnist Pavel Kortsjagín, og var lengi síðan haldið að öllum
sovéskum unglingum sem sannri fyrirmynd. Pavel tekur ungur þátt í neð-
anjarðarstarfsemi rauðliða á yfirráðasvæði hinna hvítu herja í Ukraínu, lær-
ir af henni sem mest hann má um stéttabaráttu og kommúnisma, lendir í
mörgum háska og eftir borgarastríð leggur hann hart að sér sem foringi í
uppbyggingarstarfi. Sár og sjúkdómar brjóta niður heilsu hans, en eins og
Ostrovskí sjálfur berst hann einnig gegn þeim raunum af óbifandi trú og
viljastyrk.
418