Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Blaðsíða 26

Tímarit Máls og menningar
um virka þátttöku skálda í uppbyggingu og framförum og ljóðaheims snill-
inganna Osips Mandelstams, Onnu Akhmatovu og Borisar Pasternaks.
Þeir fussuðu yfir þeirri „skilgreiningu skáldskapar“ hjá Pasternak að hann
sé „einvígi næturgala" eða þá
sveittir lófar þess hirðis
sem stjörnuna rekur til húsa
(þýðing Geirs Kristjánssonar)
Það hljómaði eins og hver önnur móðgun við fimm ára áætlunina og víg-
orð hennar um sovétmanninn sem herra náttúrunnar að Pasternak gerði
ósnortna náttúru að helsta samverkamanni skáldsins, að forsendu skáld-
skapar og siðferðilegum mælikvarða. Það var talið til formalísks drembi-
lætis, að skáldið reyndi að höndla heim allan í fáeinum línum með hraðri
og djarfri myndvísi sem var ekki smeyk við að tefla saman hlutum sem
ekkert virtust eiga sameiginlegt:
Blær straukst um hafið frá Marokkó
Sandrok á landi. Arkhangelsk hraut undir snjó
Bylgjuljós runnu. Þornað var uppkastið
að kvæðinu um spámanninn og við Ganges rofaði af degi. . .
(þýðing Geirs Kristjánssonar)
Árið 1928 kom síðasta ljóðabók Mandelstams út og sjálfur lést hann í
fangabúðum um það bil áratug síðar. I fimmtán ár voru ekki prentuð ný
verk frumsamin eftir Önnu Akhmatovu og í tíu ár fréttist ekki annað af
Pasternak en hann væri að þýða Shakespeare og Goethe.
Besta þjóðfélagið, bestu bókmenntirnar
Árið 1934 var haldið stofnþing Sambands sovéskra rithöfunda og þar var
samþykkt að sósíalrealisminn, eða réttara sagt sósíalísk raunsæisstefna,
skyldi vera grundvöllur sovétbókmennta. Um leið var þess getið að þetta
fyrirbæri væri ekki alveg nýtt af nálinni — hefði aðalfrummælandinn á
þinginu, hinn frægi og dáði Maxím Gorkí, lagt hornstein að þessari raun-
sæisstefnu með verkum eins og skáldsögunni „Móðirin," sem út kom 1906.
Þar er því lýst, hvernig ljós verklýðshreyfingar og marxisma berst inn í
ömurleika og fátækt verksmiðjuborgar og vekur upp nýja menn til baráttu
fyrir bjartari framtíð — Pavel Vlasov og móður hans, sem tekur við fánan-
um rauða úr hendi verkfallsforingjans sonar síns þegar hann er handtekinn
af lögreglu.
A þriðja áratugnum höfðu vissulega verið skrifuð verk sem báru í sér vísi
416