Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Page 27

Byltingin, bókmenntirnar og sósíalrealisminn
að sósíalrealismanum. Til dæmis skáldsögur og söguljóð sem sýndu bylt-
ingartíðindi og borgarastyrjöld með þeim hætti, að ekki fór á milli mála að
bolsévikar voru vel að sínum sigri komnir— það varð fastur hryggjarliður
í sósíalrealisma að söguleg tíðindi væru túlkuð frá sjónarhóli pólitískra
dægurþarfa. I annan stað voru skrifaðar skáldsögur um verkamenn í starfi,
sigra þeirra og sjálfsuppeldi í uppbyggingunni. Um leið er reynt að sýna í
bókum, að hið nýja þjóðfélag sé að skapa nýja og betri menn, sannkallaðar
hetjur vorra tíma.
Arið 1925 kom út skáldsagan „Sement" eftir Fjodor Gladkof (1883-
1958), og var hún kölluð fyrsta sovéska skáldsagan um verkalýðinn sem að
kvað. Sagan er fremur einföld í sniðum. Gléb Tsjúmalov hefur barist með
rauðliðum í borgarastyrjöldinni og snýr heim til borgar þar sem hann áður
vann við sementsverksmiðju. Heimili hans og verksmiðjan sjálf eru í rúst,
verkamennirnir vondaufir og sinnulausir. Gléb skilur, að þótt borgarastyrj-
öld sé lokið er enn eftir jafn erfið barátta fyrir viðreisn efnahagslífsins, og
til þeirrar orustu gengur hann galvaskur. Þrátt fyrir skort á öllu sem til
þarf, þreytu fólksins, skemmdarstarf gagnbyltingarmanna og eigin mistök,
tekst Gléb að fara með sigur úr eldrauninni — að lokum tekur verksmiðjan
til starfa á ný. Ekki nóg með það — Gléb hefur sjálfur vaxið af nýrri
reynslu og breytt öðrum. Eiginkona hans Dasha hefur tekið fyrirheit bylt-
ingarinnar um kvenfrelsi og jafnrétti alvarlega, og hún tekur það að sér að
koma Gléb í skilning um að hann verði að láta af fyrri karlrembulátum.
Sjálfur hefur svo Gléb yfirbugað fjandskap og tortryggni gamals verkfræð-
ings, Kleists, menntamanns af gömlum skóla, sem í fyrstu skilur ekki þenn-
an „nýja mann“ en hrífst svo með kappi hans og viljastyrk.
„Sement“ er ekki meistaraverk, en saga þessi varð vinsæl og fór víða.
Hér var reynt að lýsa nýju fólki, hér var fitjað upp á þema, sem enn var
ekki orðið að klisju í sovéskum bókmenntum: lýst er sigri vilja og starfs yf-
ir efasemdum og vonleysi. Maxím Gorkí (sem um þetta leyti bjó á Vestur-
löndum) sendi Gladkof bestu hamingjuóskir með bókina og segir þar m.a.
að Sement sé í sínum augum gott verk og þýðingarmikið vegna þess að:
„Þar er í fyrsta sinn eftir byltingu tekið fast og skýrt á því efni sem fróðleg-
ast er í samtímanum — starfinu." „Sement“ er reyndar það verk sem verð-
ur til þess að fyrst er fjallað um sovéskar bókmenntir sem hugsanlega fyrir-
mynd íslenskum rithöfundum. Það gerði próf. Einar Olafur Sveinssson í
grein í Skírni árið 1929.
Til urðu á þessum tíma fróðlegar heimildabókmenntir, sem renndu stoð-
um undir sovéska bjartsýni á hinn „nýja mann“ — skapið réttar aðstæður
og mennirnir breytast til hins betra. I bók sem í íslenskri þýðingu var
nefnd „Vegurinn til lífsins" (Pedagogítsjeskaja poema, 1934) segir ágætur
417