Tímarit Máls og menningar - 01.06.1997, Síða 11

SKÁLDIÐ OG HEIMURINN
sig: „Ég veit ekki“ hefði hún líklega orðið efnafræðikennari í einhverjum
heimavistarskóla fyrir ungar stúlkur af góðum ættum og helgað þeirri vinnu
- í alla staði heiðarlegri og virðingarverðri - líf sitt. En hún sagði við sjálfa
sig aftur og aftur: „Ég veit ekki“ og það voru þau orð sem fleyttu henni til
Stokkhólms í tvígang, þar sem fólk með óstýrilátan og leitandi huga fær
Nóbelsverðlaun.
Skáld verður líka, sé það raunverulegt skáld, sífellt að segja við sjálft sig:
„Ég veit ekki“. Með hverju kvæði reynir skáldið að finna lausn á gátu, en um
leið og það setur punkt affan við fyllist skáldið efasemdum á nýjan leik. Það
sér að lausnin var í eðli sínu bundin aðstæðum, svarið engan veginn tæm-
andi. Skáldið reynir því affur og affur og með tímanum safna bókmennta-
fræðingarnir saman öllum þessum heimildum um óánægju skáldsins með
sjálft sig og kalla „höfundarverk“ ...
Það kemur fýrir að mig dreymir aðstæður sem aldrei munu verða að
veruleika. Ég get til dæmis verið svo ósvífin að ímynda mér að ég tali við
Prédikarann, hann sem skrifaði þennan áleitna harmsöng yfir hinu hégóm-
lega í fari okkar og gerðum. Ég myndi hneigja mig djúpt fyrir honum, hann
er jú eitt af allra bestu skáldum, að minnsta kosti í mínum huga. En síðan
myndi ég grípa hönd hans og segja: „„Ekkert er nýtt undir sólinni“, skrifar
þú, Prédikari góður. En þú fæddist sjálfur nýr undir sólinni. Og hið mikla
ljóð sem þú hefur skrifað er einnig nýtt undir sólinni, því enginn hafði skrifað
það áður. Og allir lesendur þínir eru nýir undir sólinni, því enginn gat lesið
ljóðið á undan þér. Og sýprustréð sem þú situr undir hefur ekki heldur sömu
lögun og í upphafi. Hún hefur orðið önnur vegna annars sýprustrés sem
líktist þínu, en var ekki alveg eins. Og mig langaði líka til að spyrja þig,
Prédikari góður, hvað ætlar þú nú að skrifa nýtt undir sólinni? Verður
ffamhald á hugsunum þínum eða hefurðu fyllst löngun til að mótmæla
sjálfum þér í einhverju? í ljóði þínu bentirðu líka á gleðina, hverfula vissulega,
en hvað svo? Fjallar það kannski um gleðina, þitt nýja ljóð undir sólinni?
Hefurðu skrifað eitthvað niður, uppkast? Því varla ætlarðu að segja: „Ég hef
skrifað allt og hef engu við að bæta.“ Þannig getur ekkert skáld í heiminum
talað, allra síst stórskáld eins og þú.“
Heimurinn - hvað svo sem við hugsum um hann, í undrun okkar yfir
mikilfengleika hans og eigin vanmætti, í biturleika okkar vegna miskunnar-
leysis heimsins gagnvart þjáningum hins einstaka, mannsins og dýranna og
kannski plantnanna, því hver getur verið viss um að jurtirnar þjáist ekki;
hvað svo sem við hugsum um geiminn, víðátturnar umhverfis heiminn,
upplýstar af skini stjarnanna þar sem menn hafa nýlega uppgötvað plánetur,
nú þegar dauðar? Enn dauðar? Þetta vitum við ekki; hvað svo sem við
hugsum um þetta stórkostlega leikhús, að hverju við höfum vissulega að-
TMM 1997:2
9