Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Blaðsíða 20

Carlos Fuentes
Juan Goytisolo og heiður
skáldsögunnar
1. Dyggðir hins einmana fugls
í tímabærri og viturlegri grein í El País gerði José María Guelbenzu úttekt á
hinni litlausu tísku „léttra“ og „skemmtilegra“ bókmennta. í framhaldi af
því bendir hann á að bókmenntasköpun sé forréttindi; það sé á hinn bóginn
aðgengið að bókmenntunum sem eigi að vera lýðræðislegt og „slíkt næst
eingöngu . . . með almennri menntun sem geri okkur kleift að útrýma fá-
fræðinni," segir hann. Þá verða Sterne, Stendhal eða Juan Goytisolo öllum
aðgengilegir.
Guelbenzu minnir okkur einnig á að lýðræði er ekki hið sama og amlóða-
háttur, meðalmennska né fáfræði, heldur einmitt viðleitni til kröfuharðrar
upplýsingar og skýrleika sem helst á vissan hátt í hendur við sjálfa bók-
menntasköpunina. Að leggja bókmenntirnar að jöfnu við léttleika og
skemmtun í nafni þess að þær séu öllum aðgengilegar er bjarnargreiði við
bókmenntasköpunina og lýðræðið. Þegar til lengri tíma er litið jafngildir
skaði á bókmenntasköpuninni því að grafa undan lýðræðinu.
í Suður-Ameríku er því stundum haldið á lofti að illa lesið eða hálfvegis
ólæst fólk muni aldrei kunna að meta verk á borð við Paradiso eftir Lezama
Lima eða Rayuela eftir Julio Cortázar. Þessu hef ég ævinlega svarað á sama
hátt: Hvaða bækur munu hinir ólæsu taka sér í hönd þegar þeir hafa lært að
lesa? Siíperman eða Don Kíkóta7. Tískan boðar að „skáldsögurnar eigi að vera
skemmtilegar“. En Guelbenzu spyr sjálfan sig: „Getur ekki verið að þessu sé
þveröfugt farið? Má ekki vera að það sé lesandinn sem verði að læra að
skemmta sér?“
Mitt í þessu þjarki bjóðast lesandanum tvær ólíkar aðferðir til að njóta
bókmennta. Önnur er aðferð metsölubókanna, þar sem gengið er út frá skil-
greindum lesanda, en smekkur hans, dórnar og fordómar eru höfundinum
kunnir fyrirfram og því tilreiðir hann samkvæmt þeirri uppskrift málsverð
sem framreiddur er einungis sem verslunarvara. Lesandinn les ekki: hann
10
www.mm.is
TMM 1999:1