Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Blaðsíða 116

DAVÍÐ LOGI SIGURÐSSON
Yeats fremur utangátta í írskri stjórnmálaumræðu þegar fram liðu stundir
enda deildi hann jú bæði kirkjudeild og uppruna með andstæðingnum og
hafði þrjóskast við að tileinka sér gelísku, taldi verk írskra höfunda á ensku
engu minna virði en þess er ritað var á írsku. Var það reyndar eitt af hans
helstu markmiðum með verkum sínum að sýna og sanna að hin merka írska
menningarhefð og sérstaða hennar skini í gegn á enskri tungu.
Yeats tók sæti í efri deild írska þingsins 1922 og í ræðum sínum þar gerði
hann að umtalsefni stöðu mótmælenda á írlandi, sem smám saman hafði
verið ýtt til hliðar á meðan kaþólskir þjóðernissinnar gerðu út um sín mál.
Yeats, sem áður var tengdur þjóðernisöflunum tilfinningaböndum, gerðist á
seinni árum eins konar andófsmaður og reyndist gagnrýninn á þróun þess
frjálsa ríkis sem hann hafði átt þátt í að móta. Roy Foster reynir einmitt að
sýna fram á í bók sinni að með því að skoða ævi og verk W.B. Yeats megi
skoða sögu allra mótmælenda á írlandi. Þeir höfðu ekki einungis tapað for-
réttindum sínum og pólitískum áhrifum heldur verið skilgreindir á brott úr
hinni írsku þjóð.17
IV.
Þegar heimsstyrjöldin fýrri skall á í Evrópu sáust þess alls staðar merki og hin
misheppnaða Páskauppreisn í Dublin árið 1916 var ekki síst afleiðing styrj-
aldarinnar. En þótt Páskauppreisnin færi út um þúfur markaði hún samt
sem áður upphafið að endalokum breskra yfirráða á írlandi því hún kynti
enn frekar undir þeim eldi sem kraumaði undir niðri.
Yeats rekur í ljóðum sínum eftir 1914 hvernig ,ofbeldiskúltúr‘ hafði tekið
að myndast á írlandi. Hin ,hræðilega fegurð' eins og Yeats kallaði það í ljóði
sínu Easter 1916 (,fögur‘ vegna samfylkingar þjóðernissinna sem myndaðist
og þess hugmyndafræðilega og stjórnarfarslega frelsis sem náðist í kjölfarið -
,hræðileg‘ vegna blóðsins sem fékk að fljóta í stríðum straumum) stigmagn-
aðist og ofbeldisverkin klufu írska þjóð í herðar niður. Sannaðist þar hið
fornkveðna að bræður munu berjast því þjóðfrelsissinnar tókust á innbyrðis
1922-1923. Ollu þau átök langvarandi sárum á írskri þjóðarsál sem jafnvel
enn eru ógróin.18
W.B. Yeats tók ekki aðeins þátt í þeim atburðum sem hér hefur verið lýst
heldur eru leikrit hans, ljóð og æviferill meðal merkustu heimilda um þá.
Hann var hvort tveggja í senn þátttakandi og áhorfandi og sú tilhneiging
hans að beita haukfránum augum sínum á samfélagið gerir ævi hans og lífs-
starf afar áhugavert viðfangsefni. Yeats lét aldrei deigan síga, ekki einu sinni
eftir að erfið veikindi tóku að hrjá hann, og ákveðinn í að endurmeta sjálfan
sig og skáldskap sinn var hann til hinstu stundu óvæginn í eigin garð. Spurði
106
www.mm.is
TMM 1999:1