Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Blaðsíða 165

RITDÓMAR
þremur skáldsögum. Og fleiri samsvar-
anir tengdar þessum kjarna spretta fram.
Allar íjalla þær um fólk í „kreppu“. Fólk
sem komið er að nokkurs konar vatna-
skilum í lífi sínu, fólk sem þráir meira en
líf þeirra býður upp á þeim tíma sem sög-
urnar gerast. Þau Nína (Meðan nóttin
líður) og Tómas (/ luktum heimi) þjást,
líkt og Hildur og Páll, af tilgangsleysi til-
veru sinnar. Þau eru hvert á sinn hátt á
villigötum, full efa og ótta og leita merk-
ingar í fortíð sinni og sögu í þeirri von að
geta gætt framtíðina þeirri hamingju
sem líf þeirra skortir.
Þrátt fyrir þessar sterku samsvaranir
eru þessar þrjár sögur þó innbyrðis ólík-
ar hvað varðar söguþráð og persónu-
sköpun. Hver þeirra er sterk sjálfstæð
heild, þó vel megi kalla þær tilbrigði við
sama stef. Meðan nóttin líðurer saga fjög-
urra kynslóða kvenna - kvennasaga, með
áherslu á líf kvenna, kvenleg gildi, sam-
stöðu og sundrungu. Frásögnin hverfist
um Nínu, nútímakonu í vanda, sem
reynir að skilja líf sitt með því að skoða
brot úr sögu móður sinnar, ömmu og
langömmu meðan hún situr við dánar-
beð þeirrar fyrstnefndu. / luktum heimi
er hins vegar karlasaga. í miðju frásagn-
arinnar er Tómas, miðaldra karlmaður í
slæmri kreppu, og i brennipunkti minn-
inganna eru samskipti hans við bróður
sinn og föður. Maríuglugginn sker sig frá
hinum tveimur fyrri á margan hátt. Hér
er söguvitundin ekki einskorðuð við eina
aðalpersónu, eins og áður er getið, hún er
klofin milli Hildar og Páls, fyrst og
ffemst, en færist einnig yfir á fleiri per-
sónur, til að mynda Úrsúlu, móður Unu,
sem segir Hildi sögur af uppvaxtarárum
sínum í Þýskalandi þjökuðu af ógn nas-
ismas. Með sögum Úrsúlu er sögusviðið
víkkað út til muna en meginhluti ffá-
sagnarinnar hverfist þó um ungt fólk í
Reykjavík, ffá tímum hippa, frjálsra ásta
og eiturlyfja til dagsins í dag.
Einnig snýst sagan um samband Hildar
og Páls, um þau skilyrði sem ástinni eru
búin í nútímasamfélagi og um þá drauga
sem fylgja hvoru þeirra inn í sambandið,
um fjölskyldur þeirra og fyrri elskhuga og
ástmeyjar. Hildur og Páll koma úr ólíkum
fjölskyldum en bæði eiga þau í ákveðnum
erfiðleikum í samskiptum sínum við
mæður sínar, erfiðleikum sem eiga
kannski fýrst og fremst rætur sínar í því að
hvorugt þeirra sér móður sína í réttu ljósi
- greina ekki hin „sönnu“ andlit. Þær
ólíku myndir sem dregnar eru upp af
mæðrum Hildar og Páls auka við tónum í
eitt aðalstef bókarinnar, nefhilega stefið
um Maríumyndina, eða í yfirfærðri merk-
ingu: Mynd móðurinnar.
En þótt það sé mynd „móðurinnar"
sem er svo að segja yfirskipuð öðrum
myndum í þessari skáldsögu eru í
frásögninni dregnar upp sterkar myndir
af mörgum fleiri persónum. Sögur eru
sagðar af mörgu fólki, persónuleika þess
og innbyrðis samskiptum. Þannig fáum
við söguna af sambandi Hildar við giftan
lækni, Halldór; söguna af klíku Páls og
mörgum meðlimum hennar: vininum
Danna, ástkonunni Söru, bróður hennar
Þóri; söguna af Unu, móður hennar,
Úrsúlu, og svo mætti lengi telja. Það sem
kannski einkennir þessar sögur framar
öðru að flestar eru þær flóknar og í þær
myndir sem upp eru dregnar vantar ýmis
brot til að fullur skilningur fáist. Þessi
frásagnarmáti er raunsær í þeim
skilningi að þannig er það um þær sögur
sem við heyrum í „raunveruleikanum“.
Túlkun þess sem segir frá er persónuleg
og gölluð því sýn hvers einstaklings er
takmörkuð. Þetta kristallast einmitt í
einhliða sýn Hildar og Páls á mæður
sínar. Þau sjá mæður sínar í öðru ljósi en
aðrir — og undrast sýn og viðhorf
annarra. Undir lok sögunnar rennur þó
upp ljós fyrir Hildi. Hún er að hugsa um
móður sína:
TMM 1999:1
www.mm.is
155