Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Blaðsíða 48

HAUKUR ÁSTVALDSSON
menn kalla „málverndarstefnu", þeirri hugmynd að til sé „hrein íslensk tunga“ sem beri
að „standa vörð um“ svo ekki komi á hana útlenskar „slettur".
12 Þessi bók er stundum sögð best skrifaða prósaverk fyrri hluta fjórtándu aldar. Þetta er
dæmisagnarit (exemplum) sem hinn konungborni Juan Manuel (1282-1348) ritaði
handa syni sínum, Fernando. Bókin byggir á hefð sem er að hluta til austræn og hluta til
fornklassísk og felst í stuttum sögum sem sagðar eru í því skyni að koma á framfæri ákveð-
inni siðfræði eða vera mönnum víti til varnaðar.
13 Avicena (980-1037), eða Abu ‘AJi al-Husayn ibn Abn Allah ibn Sina, var arabískur frum-
spekingur, alfræðingur og skáld sem setti m.a. fram þá kenningu sem kölluð hefur verið
Shifa-frumspeki og byggir á Aristótelesi að hluta, en einnig á neoplatónisma og stóuspeki.
Shifa-frumspeki þessi hafði gríðarmikil áhrif á hina latneku skólaspeki miðalda og má
jafnvel segja að þróun hennar, hugtök og kenningar, hafi verið óhugsandi án
Shifa-frumspeki Avicenas.
14 Averroes (1126-1198) var læknir, lögspekingur og heimspekingur af spænsk-arabískum
ættum. 1 ritum hans nær arabísk miðaldahugsun hvað mestum þroska, ef svo má segja.
Fyrir hans tilstilli fengu menn til að mynda mun dýpri skilning á ritum Aristótelesar.
15 Juan de Mena (1411-1456) var eitt mesta skáld 15. aldar og er líklega kunnastur fyrir verk
sem bar titilinn „Þetta er þýðingállíonskviðu Hómers“ sem er kastiljönsk útgáfa á latneskri
þýðingu kviðunnar.
16 Luis de Góngora (1561-1627), frumkvöðull spænskrar barrokljóðlistar og sá sem öðrum
fremur mótaði fagurfræði sinnar tíðar. Áhrifa hans hefur gætt æ síðan og má geta þess að
sú kynslóð spænsJcra skálda sem getið er um í fýrstu aftanmálsgrein hér að ofan,
1927-kynslóðin, hópaði sig einmitt saman á þrjú hundruð ára dánarafmæli Góngora
undir sama leiðarstefi og hann hafði haft við sköpun sína: „Ég þrái að gera eitthvað, en
eldci fyrir marga“.
17 Almóhaðar og Almóravíðar voru þjóðflokkar frá Norður-Afríku sem fylgdu múslímum til
Spánar þegar þeir síðast nefndu lögðu undir sig Íberíuskagann á tímabilinu 711-756.
18 Ég veit ekki hvernig best væri að þýða þennan titil. í íslam er „cuarentena“ fjörutíu daga
tímabil sem sálin reikar um jörðina eftir dauðann án þess að geta náð sambandi við lifend-
ur né fengið inngöngu í paradís. En „cuarentena" getur líka einfaldlega þýtt „fjörutíu",
„fjórir tugir“ eða „fertugt". Eins getur það merkt sóttkví, þ.e. það fjörutíu daga tímabil
sem sá þarf að vera í sóttkví sem kemur frá svæði þar sem geisað hefur pest. Skáldsaga
Goytisolo, La cuarentena, samanstendur af fjörutíu stuttum sögum.
19 Að „safngera" er tilraun til að þýða spænska orðið museización. Goytisolo er þarna að tala
um þá tilhneigingu sem hann þykist koma auga á innan Evrópu nútímans að stoppa
menninguna svo að segja upp til að geta síðan stillt henni til sýnis fyrir ferðamenn. Slíkt er
algerlega andstætt þeirri hugmynd sem hann hefur um lifandi og dýnamíska menningu
sem blandast í sífellu utan að komandi áhrifum.
20 Þegar Goytisolo segir að þróun mála í tengslum við nýlendur Spánar hafi verið mun
áhugaverðari en þróunin hjá Englendingum og Frökkum hvað varðar þeirra nýlendur, á
hann líklega við þær afurðir og ávinning þann sem hlotist hefur af menningarsamskipt-
um nýlendnanna og nýlenduþjóðarinnar. Á meðan Frakkar og Englendingar hafi fyrst og
fremst beint „fræðilegu augnaráði'* að sínum nýlendum - og hann nefnir þarna
orientalisma sem er bein tilvísun í þelckta bók Edwards W. Said sem ber einmitt þann titil -
hafi samskipti Spánar og Portúgals við sínar nýlendur verið mun frjórri fyrir að hafa farið
fram á mun meiri jafnréttisgrundvelli, getum við sagt - þ.e. Spánverjar og Portúgalar hafa
ekki komið fram við nýlendubúa sína með sama „mannfræðings-hugarfarinu" og Frakk-
ar og Englendingar. Af þeim sökum hefur - að dómi Goytisolo - orðið mun áhugaverðari
þróun mála hjá Spánverjum og Portúgölum í menningarlegum samskiptum þeirra við
lönd Suður-Ameríku sem gefið hafa m.a. af sér þær stórkostlegu bókmenntir sem skrifað-
ar hafa verið í Suður-Ameríku á síðari hluta þessarar aldar.
38
www.mm.is
TMM 1999:1