Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Blaðsíða 151

DRANGEYJARSUND OG NÓBELSHÁTÍÐ
ið „skrílútgáfa" sem Jónas frá Hriflu hafði um fyrirætlanir Laxness (sbr. bls.
126) þá verið gersamlega út í hött, enda bera Alþingisumræður um málið
með sér að þeir þingmenn sem litu einungis á stafsetninguna töldu með öllu
ástæðulaust að amast við þessu útgáfustarfi. Jónas ffá Hriflu, sem stjórnaði
aðförinni, hélt því hins vegar ffam að það hefði staðið til að „umskrifa Lax-
dælu á vissa tegund nútímamáls“, „þýða hana á „tíkó“-mál, þ.e. lélegasta
hrognamálið sem talað (væri) í okkar landi“ (bls. 150), og hef ég þá tilfinn-
ingu að undirrótin að öllu þessu upphlaupi hafi verið sú að honum hafi tek-
ist að lauma þeirri hugmynd inn hjá fylgismönnum sínum að fyrir
útgefandanum vekti einhvern veginn að umrita texta fornritanna þannig að
fleygar setningar þeirra yrðu í raun og veru í stílnum: „þeim var ég tíkarleg-
ust sem ég var skotnust í“ eða „helvíti er hlíðin smart, ég fer ekki raskat“.
Þetta var reyndar það sem ýmsir töldu á þessum tíma að Nóbelsskáldið til-
vonandi gæti átt til, og í hita málsins fannst þeim sennilega ástæðulaust að
athuga það betur. Slík brögð af hálfu Jónasar ættu ekki að koma neinum á
óvart, því allt þetta mál sýnir að hann var ekki sérlega vandur að meðölum.
Hann færði sér t.d. í nyt að heiti úr tónlist og tónfræði voru mönnum harla
framandi á þessum tíma (ég minnist þess mörgum árum síðar að þessi „orð-
skrípi" kölluðu fram hörð gremjuviðbrögð) og sneri þannig út úr orðum
Laxness um „temu“ og „kontrapunkt“ í Laxdælu: „Ég get hugsað mér, að
næst verði talað um, hvar kontrapunkturinn hafi verið í Guðrúnu Ósífurs-
dóttur eða Kjartani eða Bolla“. Þetta þætti nú klúrt ef einhver annar hefði
sagt það. Þessi hlið málsins kemur sennilega á einhvern hátt fram í blaða-
skrifum sem urðu um málið (og nefnd eru bls. 124), og er enn skaði að höf-
undur skuli ekki hafa rýnt í þau.
En því má heldur ekki gleyma, að Halldór Laxness bauð sjálfur hættunni
heim, því að í kynningarorðunum um væntanlega útgáfu íslendingasagna er
tekið fram að málið á þeim verði „fært í nútímabúning“ (bls. 120). Við hvað
var átt með þessu? Ekki er ólíklegt að Laxness sjálfur hafi lagt í þessi orð mis-
munandi merkingu á mismunandi tímum. í Laxdæluútgáfunni kom það
fyrir að hróflað væri við textanum, orðaröð væri breytt, skipt væri um orð,
orðum sleppt eða þá bætt inn og jafnvel heilum setningum aukið við. Þetta
þótti fræðimönnum „íslenska skólans“ í meira lagi hæpið, enda var slíkt ekki
lengur gert í seinni útgáfum og að mestu látið nægja að breyta stafsetningu. í
öllu þessu máli hefur það nefnilega gleymst að útgáfustarfsemi Laxness var
liður í löngum þróunarferli skáldsins, þar sem viðhorf hans tóku gjarnan all-
rótækum breytingum: í upphafi fór hann háðulegum orðum um fornsög-
urnar, árið 1935 réðst hann harkalega á „samræmda stafsetningu forna“ og
taldi hana fjandskap við fornbókmenntirnar, árið 1941 gaf hann út Laxdæla
sögu með texta sem var að sumu leyti „færður í nútímabúning", eftir það lét
TMM 1999:1
www.mm.is
141