Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Page 14

Sigrún Sigurðardóttir
Tilbrigði við fortíð
Um einsögu og hið póstmóderníska ástand
Tilvistarblinda
Maðurinn er sleginn tilvistarblindu sem er örugglega einn af
grundvallarþáttum hans. Cervantes notaði þessa blindu sem aðal-
efnivið í mikið listaverk fyrstur manna. Riddarinn Don Kíkóti er al-
tekinn af fegurð fyrirframtúlkunar, sem þá var ljóðræn, falleg,
hugmyndarík, sprottin af goðsögnum og þjóðsögum: töfratjald sem
dregið hafði verið fyrir hinn áþreifanlega heim. Cervantes kveikti
fyrstur manna í þessu tjaldi.1
(Milan Kundera)
Sú aðferð að varpa ljósi á samfélagið með því að kanna frelsi einstaklingsins
innan þess, hefur birst í ótal tilbrigðum í heimi vestrænna bókmennta allt frá
því að Cervantes sendi riddarann Don Kíkóta í ferðalag um menningarheim
sinn í byrjun 17. aldar. Don Kíkóti er hin fullkomna andhetja sem afhjúpaði
með athöfnum sínum og orðum þá blekkingu um menn og málefni sem
samtími hans upphóf án þess að gera sér sjálfur grein fyrir þessari afhjúpun.
Don Kíkóti var ekki sjálfráður um þá afhjúpun sem tilvistarblinda hans
leiddi til; hann var fangi fyrirframtúlkunarinnar og því ófær um að sjá í
gegnum þann blekkingarvef sem skynfæri hans spunnu. Þær forsendur sem
riddarinn hugprúði gekk útfrá voru mörk þess veruleika sem var hans; veru-
leiki Don Kíkóta var sú veröld sem skynfæri hans og skilningur opnuðu fyrir
honum.
Þær forsendur sem lagðar eru til grundvallar við skoðun veruleikans mót-
ast ekki aðeins af skynfærunum sjálfum heldur öllu fremur af því kerfi sem
hefur það verk með höndum að koma boðum skynfæranna á skiljanlegt
form; að yfirfæra þau á það orðræðukerfí sem mótar skilning skynjandans á
veruleikanum. Maðurinn getur ekki skilgreint þau boð sem berast honum
nema flokka þau niður eftir lögmálum þess (tungu)máls sem hann notar til
að hugsa um veruleikann. Skilgreiningin verður þannig forsenda og afleið-
ing þess að maðurinn getur ekki hugsað um veruleika sinn nema fyrir tilstilli
12
www.mm.is
TMM 1999:3