Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Qupperneq 88

TRYGGVl MÁR GUNNARSSON
í sirkusnum er horfíð frá ofuráherslu á raunsæjan texta og raunsæja sviðs-
mynd og hinum ýmsu listformum blandað saman, leik, tónlist og dansi. Þar
eru hin andlegu gildi í hávegum höfð, þátttaka áhorfandans í að skapa töfra-
veröld skiptir miklu máli og Artaud horfði mjög til þess í upphafi kenninga-
smíða sinna. Brotthvarf frá eftirmyndaraunsæi var þess vegna strax mikil-
vægur þáttur og seinna einn af aðalútgangspunktum í þeim hugmyndum
sem hann er þekktastur fyrir, hugmyndunum um Gritnmdarleikhúsið. í ein-
um kafla Leikhússins og tvífara þess „Ekki fleiri meistarastykki" rýfur hann
enn og aftur tengslin við natúralismann (stundum kallað stofudrama) og
bætir við hugmyndum um þátttöku áhorfandans:
Við verðum að losa okkur algerlega við hugmyndina um meistara-
stykki sem elítan ein skilur en eru fjöldanum óskiljanleg.8
Hér leggur hann ekki eingöngu áherslu á róttækar breytingar heldur einnig
að líkt og sirkusinn eigi leikhúsið að ná til fjöldans og að finna verði leiðir til
að gera leiklistina skiljanlega öllum. Gömlu meistarastykkin hafa ekki lengur
það að segja sem þau gerðu áður, heldur hafa þau týnt sérstæðum
leikhúsþáttum sínum og orðið að stöðnuðum texta. Artaud reyndi að sýna
fram áþetta í Leikhúsi Alfred Jarry ogsetti m.a annars upp Draumleik August
Strindbergs. Uppsetningin var styrkt af sænska sendiráðinu í París og
ff umsýning þess þótti merkileg uppákoma þar sem töluvert af sænsku fyrir-
fólki mætti til að fýlgjast með nýstárlegri túlkun Artauds. Hópur súrrealista,
sem þá voru reiðir út í Artaud fyrir að hafa þegið peninga frá sendiráðinu
mætti líka, gerði hróp að honum á sviðinu og sakaði hann um að hafa svikið
málstað súrrealismans. Þá tók Artaud sig til og framkvæmdi það sem hann
hafði þegar skrifað um og breytti sýningunni í sannkallaðan sirkus. Hann
svaraði fullum hálsi af sviðinu og sagðist einungis hafa samþykkt að setja
verkið upp vegna þess að Strindberg væri sjálfur fórnarlamb sænsku menn-
ingarstofnunarinnar. Við það gekk sænska fyrirfólkið út.9 Þó svo að þessi
uppákoma hafi ekki verið skrifuð í handrit sýningarinnar er hún gott dæmi
um það viðhorf sem Artaud hafði til leikhússins. Það átti að vera lifandi stað-
ur, opinn til tjáskipta milli sviðs og salar en ekki heilagur griðastaður hins
fastsetta texta meistarastykkjanna.
Þau verk sem Artaud setti upp í Leikhúsi Alfred Jarry fengu slæma dóma,
þóttu ganga of langt og standa of fjarri raunveruleikanum. Af heimildum má
ráða að hann átti í vissum samstarfsörðugleikum við leikara sína sem ekki
voru alltaf tilbúnir að fallast á aðferðir hans10 og ljóst að samtímamenn hans
voru ekki tilbúnir til að meðtaka hið nýja leikhúsform. Þannig missti hann
fjármagn og velvild og árið 1928 leið verkefnið undir lok, eftir aðeins tveggja
86
www.mm.is
TMM 1999:3