Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Blaðsíða 19

18 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
fellur niður í botn ofnsins. Málmurinn situr eftir eins og hnykill, tilbúinn til
þess að vera tekinn út. Ef málmurinn er ekki tekinn út í tæka tíð herðist hann
of mikið og verður ónothæfur. Járnið var ekki brætt á þessum tíma heldur
hitað upp að þolmörkum afoxunarinnar eins og nefnt var hér áðan. Svæðið í
kringum ofnana var nánast allt litað af kolum og var jarðvegurinn því svartur
og töluvert leirkenndur. Vegna LNL og gjóskunnar frá 930-940 er hægt að
greina að járnvinnslan fór fram á um 60-70 ára tímabili.12 Virðast ummerki
um járnvinnslu því einungis ná yfir fyrstu áratugi landnámsins.
En nú skal lýst þeim ummerkjum um járnvinnslu sem fundust á svæði B. (Sjá
teikningu b).
Járnvinnsluofn [82047]: Svokallaður rauðablástursofn var grafinn upp fyrir
miðju svæði B. Var skurðurinn fyrir ofninum um 140 sm í þvermál og um 80
sm á dýpt. Í fyllingunni [82468] var mikið af kolum og gjalli, bæði gjallflögum
og gjallkökum. Jarðvegurinn, sem fallið hafði ofan í skurðinn, var leirkenndur
og lágu þrír stórir steinar ásamt nokkru af smærra grjóti (sjá mynd 4) ofarlega
við austurbrún skurðarins. Ekki er hægt að sjá hverskonar mannvirki hefur verið
utan við rauðablástursofninn en líklegt þykir að þarna hafi verið einhverskonar
stuðningsvirki sem hefur verið hluti af hinu eiginlega rauðablásturssvæði.
Járnvinnsluofn [90218]: Um 110 sm norðan við [82047] var annar járn-
vinnslu ofn fyrir rauðablástur. Ekki voru eins sterkar vísbendingar um eðli
mann virkisins og [82047], þá aðallega sökum verri varðveisluskilyrða, en engu
að síður er margt sem bendir til þess. Má þá einna helst nefna gjallið og gjall kök-
urnar sem voru í ofninum, flatan stein sem var í botni hans ásamt grjóti sem lá
á vesturbrún ofnsins. Var þessi steinn um 45 sm langur og 50 sm breiður og var
gat í gegnum hann miðjan. Er sá möguleiki fyrir hendi að steinninn hafi verið
nýttur sem vörn milli blásturbelgs og ofns meðan á bræðslunni stóð (sjá mynd
4a). Þegar járn var unnið þurfti að viðhalda stöðugum hita og voru blásturs-
belgirnir meðal annars notaðir til þess.
Afl [82468]: Fyrir miðju svæði B, um 105 sm suður af járnvinnsluofni [82047]
var afl (sjá mynd 5). Hann var hlaðinn úr grjóti; einn flatur steinn var í botni
aflsins, um 40 sm á lengd og 20 sm á breidd. Við þennan stein að austanverðu
stóð uppréttur steinn, um 20 sm hár, og var hann eldsprunginn og þakinn sóti.
Í kringum flata steininn var búið að raða smærri steinum. Í aflinum fannst
um 1 kg af gjalli og töluvert magn af kolum. Þarna hefur járnið sem kom úr
12 Magnús Á. Sigurgeirsson 2010, bls. 5.