Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Page 48

MEINSEMDIR OG MANNDRÁPSBOLLAR 47
nokkuð mismunandi eftir landshlutum og stærð skipa. Veitt var á miðunum
um hverfis Ísland nema við Austfirði.
Sólarhringnum var skipt í fimm vaktir: Hundavakt frá 24-4, morgunvakt
frá 4-7, formiðdagsvakt frá 7-12, lönguvakt frá 12-19 og kvöldvakt frá 19-24.
Áhöfninni var skipt í tvær vaktir og var skipstjóri fyrir annarri en stýrimaður
hinni (bakborðs- og stjórnborðsvakt). Staðið var við færið alla daga vikunnar
þegar veður leyfði, en þess á milli gert að og af linn saltaður. Frítími þekktist
ekki nema á siglingu eða þegar leitað var í skjól undan vondum veðrum uppi
við land.4 Mikil samkeppni var milli manna við fiskidráttinn. Undirrót þess
var launafyrirkomulagið, en hásetar fengu greitt eftir vissu hlutfalli af eigin
af la, yfirleitt s.k. hálfdrætti. Setti það ákveðinn svip á lífið um borð og hefur
4 Vilhjálmur Þ. Gíslason, Sjómannasaga (Reykjavík: Ísafoldarprentsmiðja 1945), bls. 412,
431. - Þjóðháttasafn Þjóðminjasafns Íslands (=ÞÞ). Svör við spurningaskrá 44, hand-
færaveiðar á skútum, spurning nr. 10. Sums staðar voru vaktaskipti kl. 7.30, 12.30
og 18.30. Vaktin frá 4-7 kallaðist einnig stutta vakt eða þristur og vaktin frá 7-12
morgunvakt. - Spurningaskráin var send út árið 1981 og bárust 64 svör en þar að
auki voru tekin 17 viðtöl. Af 76 heimildarmönnum frá nær öllum landshlutum voru
37 fæddir 1886-1899, 24 fæddir 1900-1904, 12 fæddir 1905-1909, 5 fæddir 1910-
1914 og 1 árið 1916. Í einu tilviki er ekki kunnugt um aldur. Einn heimildarmaður
byrjaði í sinni fyrstu veiðiferð árið 1898, 15 byrjuðu 1900-1909, 22 byrjuðu 1910-
1914, 12 byrjuðu 1915-1919, 21 byrjaði 1920-1924, 3 byrjuðu 1925-1929 og 2
árið 1933. Meiri hluti heimildarmanna var lengur en eitt úthald, sumir 3-6, aðrir
8-10 eða lengur, jafnvel upp í 20 ár þótt þess séu fá dæmi. Þegar mat er lagt á gildi
frásagnanna er nauðsynlegt að hafa framangreind atriði í huga og ennfremur að 32%
heimildarmanna (26) stunduðu veiðar á skútum á meðan þær voru í hámarki. Ekki
er ósamræmi á milli frásagna þessara manna og hinna sem seinna stunduðu þennan
atvinnuveg, enda voru veiðarnar óbreyttar á því tímabili sem hér er til umfjöllunar
og sjálf veiðiaðferðin, eða hin tæknilega hlið hennar, reyndar mun lengur. Þetta á
líka við skútur með hjálparvél. Almennt má segja að heimildarmenn hafi munað
þann tíma vel sem þeir voru á skútum og að upplýsingar þeirra séu trúverðugar.
Tvær spurningar í nokkrum liðum eru um hreinlæti og sjúkdóma, en alls er spurt
um yfir 100 atriði í listanum og hvetja þær f lestar til þess að sagt sé sem mest frá
um einstök atriði og auk þess gafst tækifæri til frjálslegri frásagnar í viðtölunum.
Upplýsingum heimildarmanna ber þar að auki í aðalatriðum saman við önnur skrif
um skútuöldina, en bæta hins vegar verulega við þá mynd sem þar er dregin upp. Þær
heimildir sem safnað hefur verið á vegum þjóðháttasafns í rúm 50 ár veita einstaka
innsýn í hversdagslíf fólks, andlega, félagslega og efnislega menningu. – Tekið skal
fram að allt þjóðháttaefni um veiðar á skútum er notað í þessari grein, ekki aðeins
þau númer sem vitnað er til. Ennfremur voru notuð svör við spurningaskrá 44a,
síldveiðar á skútum, skrá 65, hreinlæti og heilsufar, skrá 52, lifnaðarhættir í þéttbýli
III, heimilishættir og skrá 53, lifnaðarhættir í þéttbýli II, atvinnuhættir, fiskveiðar á
vélbátum.