Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Qupperneq 69

68 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Það var siður minn að kaupa góð meðul hjá lyfsala og hafa með mér
í túrana, bæði við innvortis og útvortis, og hafði ég glas af meðali
við köldu og hjartastyrkjandi um leið. Þetta kom sér oft vel og ekki
sízt nú. Ég hellti brennivíni í kaffibolla og lét vel í af hjartastyrkjandi
dropunum og saup þetta, og þegar ég var búinn að því, fór úr mér
öll kalda og ég varð svo hress og fjörugur og fann ekki til nokkurs
meins. 84
Brennivín var lengi álitið hentugt sem lyf en það breyttist smám saman
eftir að það byrjaði að fá á sig óorð í lok 19. aldar vegna áróðurs frá
bindindismönnum.85 Munntóbak var einnig notað í lækningaskyni á
skútum, t.d. við svefnleysi og sjóveiki, en það var einnig þekkt á árabátum.86
Þegar á 18. öld var tóbak sagt ómissandi fyrir sjómenn hér á landi þar sem
það væri bæði gott fyrir heilsuna og héldi á mönnum hita.87 Á útlendum
skipum var tóbak sömuleiðis notað sem lyf, t.d. við tannpínu á enskum
seglatogurum.88
Með farmannalögum nr. 13/1890 var í fyrsta skipti kveðið á um hér
á landi „hver læknislyf skuli vera á skipi og hve mikið af þeim“.89 Átti
landshöfðingi að semja reglugerð þar að lútandi og ennfremur um fæði
skipshafna. Reglugerðin var staðfest 29. desember 1890 og hefur því ekki
komið til framkvæmda fyrr en á vetrarvertíð árið eftir. Þar segir að í hverju
skipi eigi að vera „meðalakassi“ og skulu birgðir endurnýjaðar jafnóðum
og af eyðist „svo f ljótt sem til lyfjabúðar næst“. Einu sinni á ári a.m.k. átti
að ganga úr skugga um hvort lyfin væru í lagi og henda þeim sem skemmd
kynnu að vera. Um eftirfarandi lyf og sjúkragögn var að ræða:
84 Sigurður Ing jaldsson, Ævisaga Sigurðar Ing jaldssonar frá Balaskarði rituð af
honum sjálfum. 2. útg. (Reykjavík: Bókfellsútgáfan 1957), bls. 259. - Sbr. Gils
Guðmundsson, Skútuöldin. Önnur útgáfa aukin. 3. b. (Reykjavík: Örn og Örlygur
1977), bls. 50.
85 Helgi Þorláksson, „Brennivínið fær á sig óorð.“ Sagnir 5 (1984), bls. 21-26.
86 Guðmundur Gíslason Hagalín, Ilmur liðinna daga, bls. 218. - ÞÞ 5304; 5445. -
Lúðvík Kristjánsson, Íslenzkir sjávarhættir IV (Reykjavík: Menningarsjóður 1985),
bls. 128.
87 Jón J. Aðils, Einokunarverzlun Dana á Íslandi 1602-1787 (Reykjavík: Verzlunarráð
Íslands 1919), bls. 469.
88 Henning Henningsen, „Sømanden og tobakken“, Handels- og Søfartsmuseet på
Kronborg Årbog 1978, bls. 148-150. - Edgar J. March, Sailing trawlers. The story of
deep-sea fishing with long line and trawl. 2nd ed. (Newton Abbott: 1978), bls. 120-
121.
89 Stjórnartíðindi 1890 A, bls. 62.