Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Blaðsíða 205

204 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
yfirgefið að leita í fækkun nautgripa og aukinni áherslu á sauðfjárbúskap. Við
vitum ekki hvaða skepnur voru hafðar á Pálstóftum. Leifar dýra sem finnast á
staðnum eru aðeins til marks um hvað snætt var og kemur því að litlu gagni.
Meira gagn væri að því að rannsaka býli á þessum slóðum. Því miður hefur
hvergi farið fram meiriháttar rannsókn á neinu þeirra. Þó er til varðveitt safn
dýrabeina af þessum slóðum, sem hugsast gæti að hafa mætti gagn af. Það er
frá Aðalbóli í Hrafnkelsdal. Þessi bein fundust fyrir tilviljun þegar verið var að
byggja við íbúðarhús á sjötta áratug 20. aldar. Þá var komið niður á nokkrar
holur sem virtust eldri en frá 12. öld og þar var mikið af beinum úr sauðfé/
geitum (yfir 90%) og aðeins lágt hlutfall af beinum úr nautgripum, villtum
fuglum og fiski (Amorosi 1996:637). Þetta er aðeins einn staður og bæði
samhengi og tímasetning óviss – en er þó vitnisburður um búskap með sauðfé
eða geitur á svipuðum tíma og Pálstóftir eru í notkun.
Á síðari tímum tengdist seljabúskapur á Íslandi fremur sauðfé en nautgripum
og bendir það til þess að samband selja og fjölbreytilegrar kvikfjárræktar sé
flóknara en ætla mætti. Þá skortir einnig nægilegt samanburðarefni hérlendis
til að geta fullyrt að endalok Pálstófta hafi verið hluti af viðameiri breytingum,
þar sem sel voru aflögð. Þær vísbendingar sem við höfum af fornleifum benda
í raun til þess að mörg venjuleg býli hafi lagst af eða bæjarstæði verið færð
á 11. öld, bæði í jaðarbyggðum og frjósömum héruðum og kann þetta að
vera merki um breytingar á samfélaginu fremur en breytingar á búháttum
(Birna Lárusdóttir 2006, Steinberg & Bolender 2004, Þórarinsson 1977). Því
gæti verið gagnlegt að horfa á selin, einkum fjarlæg sel þar sem búseta var á
sumrin (eins og á Pálstóftum) í því samhengi, líta á félagslega og pólitíska þætti,
fremur en bara á efnahag og búskap. Enginn vafi leikur á að skynsamlegar og
hagnýtar ástæður eru fyrir því að nýta sumarbeit á fjalli og örugglega hafa
menn á Pálstóftum nýtt sér beitina sem fyrir hendi var. Ekki er þó víst að
þarna hafi málnytupeningur verið hafður, en hugsanlegt er að það hafi fullt
eins verið yfirlýsing um landnám að nýta þennan stað, að seljabúskapur hafi
verið þáttur í að eigna sér land. Þegar á það er litið að stjórnarfar var óstöðugt
á fyrstu öldum Íslandsbyggðar, má ætla að það hafi verið mjög gagnleg leið að
eigna sér stórt landsvæði að koma sér upp „útstöð“ eins og seli. Aðrar aðferðir
gætu hafa verið þeir merkjagarðar sem víða má sjá á Norðausturlandi (Árni
Einarsson o.fl. 2002, Birna Lárusdóttir 2006:61-62). Ef til vill má því sjá það
að Pálstóftir voru yfirgefnar sem vísbendingu um að landakröfur hafi verið
almennt viðurkenndar og eftir það hafi ekki verið þörf fyrir slíkan stað, - þetta
gæti verið jafnlíkleg skýring á því að Pálstóftir aflögðust eins og breytingar á
búskaparháttum hafi valdið því.
Í þessu sambandi verða „aukabúgreinarnar“ sem stundaðar voru á