Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Blaðsíða 90
MEINSEMDIR OG MANNDRÁPSBOLLAR 89
innleidd í barnaskólum. Sjómenn hafa því upp til hópa verið ósyndir. Þó
er kunnugt um einstaka undantekningar, eins og háseta sem féll útbyrðis á
seglskipi og var bjargað af félaga sínum sem var syndur. Sundið hafði hann
lært af sjálfum sér með því „að f leyta sjer í vatni“.165
Kennsla í skyndihjálp og hjúkrunarreglum var tekin upp við Stýri manna-
skólann í Reykjavík skólaárið 1912-1913 og annaðist hana lengi framan af
Guðmundur Hannesson prófessor í læknisfræði við Háskóla Íslands. Kennt
var í eina klukkustund á viku til að byrja með, m.a. að binda um sár og annast
sjúka. Kennsla í notkun björgunartækja hófst 1931.166
Sjálfur ei valdur að
Samkvæmt farmannalögunum nr. 13/1890 var í fyrsta skipti mælt fyrir um að
hver skipverji, sem veiktist eða slasaðist við vinnu sína, ætti rétt á læknis- og
hjúkrunarþjónustu á kostnað útgerðarmanns að hámarki í fjórar vikur. Þetta
gilti þó aðeins í þeim tilvikum sem skipverja var ekki sjálfum um að kenna,
hvernig svo sem það hefur verið metið. Sjúkur skipverji hélt einnig kaupi
sínu á meðan hann var um borð, en væri hann skilinn eftir í landi fékk hann
greitt til þess dags er skipið lét aftur úr höfn. Þessi slysa- og veikindaréttur
skipti sjómenn vitanlega miklu máli en að öðrum kosti hefðu þeir þurft að
greiða sjúkrakostnað úr eigin vasa. Veiktist maður og væri „sjálfur valdur
að“ bar skipstjóra eigi að síður að koma honum undir læknishendur. Við
andlát skipverja í ferð skyldi greiða laun hans til dánardægurs að frádregnum
útfararkostnaði, væri hann jarðsettur fjarri heimabyggð sinni. Var það þá
hlutverk skipstjóra að annast útförina. Bú hins látna eða erfingjar áttu tilkall
til þessara launa.167
Með siglingalögum frá 1914 komu sérstök ákvæði um rétt skipstjóra. Yrði
hann ófær um að sinna starfi sínu vegna veikinda eða meiðsla bar að greiða
honum laun til þess dags er hann vék frá. Skyldi útgerðarmaður greiða læknis-
og hjúkrunarkostnað í fjórar vikur þegar skipstjóri átti sjálfur ekki sök að. Létist
skipstjóri átti hann kaup sitt til dauðadags. Léki vafi á um dánardægur þegar
skip fórst í hafi skyldi miðað við helming þess tíma sem skipið þurfti „til ferðar
sinnar þangað, sem ætlað var, frá þeim stað, þar sem síðast spurðist til skipsins“.168
Slösuðum eða veikum mönnum átti skipstjóri að sjá fyrir aðhlynningu
um borð eða í landi. Hins vegar mátti víkja einstaklingum úr skiprúmi sem
165 Kunnugur, „Ásgrímur Magnússon“, Reykjavík 29. júní 1912, bls. 102-103.
166 Einar S. Arnalds, Stýrimannaskólinn í Reykjavík, bls. 125-126, 162.
167 Stjórnartíðindi 1890 A, bls. 60-61.
168 Stjórnartíðindi 1914 A, bls. 91.