Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Page 86
MEINSEMDIR OG MANNDRÁPSBOLLAR 85
Rannsóknir sýna að vinna á sjó er varasamt starf og er sjómönnum mun
hættara að lenda í slysum en öðrum launþegum. Sjómenn virðast mótast fyrir
áhrif starfs síns og taka upp áhættusamt atferli sem einskorðast ekki við vist
þeirra á hafi úti heldur einnig í landi. Marktæk fylgni er á milli lengri veru á
sjó og eitrana, manndrápa, sjálfsmorða, bílslysa, drukknana og annarra slysa.
Nýliðar hafa lægri slysatíðni en þeir sem reyndari eru og virðist hætta á öllum
tegundum slysa hækka með lengri starfsaldri.150
Skýringar á því hvers vegna mannskaðar af sjóslysum voru margfalt tíðari
hér á landi en í nágrannalöndunum eru sennilega af margvíslegum toga.
Líklegt er að erfitt veðurfar og aðrar aðstæður á norðlægum slóðum hafi
haft mest að segja, þegar allt er dregið saman. Aðrir samverkandi þættir hafa
verið, eins og áður segir, ófullnægjandi slysavarnir, slök skipaskoðun, fáfræði,
óvarkárni og veikburða skip.
Samkvæmt upplýsingum heimildarmanna voru vinnuslys um borð frekar
sjaldgæf. Oftast var um að ræða minni háttar óhöpp, en þó kom fyrir að
menn skáru sig illa. Eitt dæmi er um að háseti hafi leitað til læknis eftir að
hafa orðið á milli spiltauma þegar verið var að draga upp akkerið, skorist og
farið úr liði, og annað þegar skipstjóri rotaðist og var meðvitundarlaus í viku
við það að fá stórbómuna í höfuðið á siglingu.151 Til samanburðar skal þess
getið að slys á höndum og fótum hafa verið langalgengust meðal sjómanna á
undanförnum áratugum.152
Aðeins einn heimildarmaður upplifði dauðaslys um borð. Það gerðist
í gríðarlegum stjórsjó og á þann hátt að „[h]áseti missti hendurnar í eina
blokkina og dó“.153 Slys gátu einnig verið í sambandi við vinnu við segl og
reiða en það virðist hafa verið afar sjaldgæft. Þá tóku öldur menn og slengdu
þeim utan í svo meiðsl hlutust af, þótt fá dæmi séu um slíkt. Eins og fyrr segir
var töluvert um að skipverja tæki út, jafnvel fimm í einu á sömu skútunni.154
150 Vilhjálmur Rafnsson og Hólmfríður Gunnarsdóttir, „Dauðaslys sjómanna á sjó
og landi“, Læknablaðið 80 (1994), bls. 471-476.
151 ÞÍ. Skýrsla úr 10. læknishjeraði um árið 1901. – ÞÍ. Skýrsla um heilbrigðisástandið
í Barðastrandarhjeraði árið 1905. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna + DI
& II. 1905: Reykjavík – Sauðárkróks.
152 Brynjólfur Mogensen, „Sjóslys og forvarnir“, Vinnuslys á sjó. Erindi f lutt á
landsfundi um slysavarnir í nóvember 1994. Heilbrigðisskýrslur, fylgirit 1995 (3)
(Reykjavík: Landlæknisembættið 1995), bls. 9-14. - Kristinn Sigvaldason,
Friðrik Þór Tryggvason, Guðrún Pétursdóttir, Hilmar Snorrason, Halldór
Baldursson og Brynjólfur Mogensen, „Slys meðal sjómanna á Íslandi árin 2001-
2005“, Læknablaðið 96 (2010), bls. 32.
153 ÞÞ 5444.
154 „Mannalát og slysfarir“, Suðurland 2. mars 1912, bls. 157. – Hásetum gat meira