Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Síða 52
MEINSEMDIR OG MANNDRÁPSBOLLAR 51
Mikil breyting varð á persónulegum högum sjómanna með tilkomu
seglskipanna miðað við árabátana. Mesta breytingin var sú að áhöfnin varð
nú að dveljast um borð svo langtímum skipti í stað þess að áður var komið
að landi á hverjum degi. Yfirmenn bjuggu í káetu aftur í skipinu og oftast
einn til tveir hásetar ef rými leyfði. Frammí voru vistarverur undirmanna, í
lúkar sem var einn geimur, en hann var allt í senn svefnherbergi, borðsalur
og eldhús. Þungt loft var í lúkarnum, matarlykt, óhreinindi, mikill hiti,
fýla og blautt gólf sem sjaldan var þrifið eða eftir þörfum. Þar að auki voru
vinnuföt geymd í lúkarnum, nema stundum olíuklæði. Einstaka fataplögg
voru hengd til þerris yfir kabyssuna (eldavélina), kokknum til gremju, en
komið gat fyrir að þau dyttu ofan í pottinn og væru soðin með matnum.
Mikil þrengsli voru um borð en fjöldi áhafnar var mikill miðað við stærð
skipa. Sumum hásetum, sem bjuggu við slæman aðbúnað, dekkleka, reyk og
óþrifnað, varð slæmur aðbúnaður að yrkisefni og voru útgerðarmanninum
þá ekki vandaðar kveðjurnar:
Í lúkar á Gunnu af leka er vott
lítið er „plássið“ og því síður gott
„hundslappa“-stigi þar hálfbrotinn er
heiðurinn Lárusi kaupmanni ber.16
Tveir voru um hverja koju og skiptust á um að sofa í henni, þ.e. hver á
sinni frívakt. Þegar meiri hluti háseta var saman kominn í lúkarnum, eins
og t.d. á siglingu, hljóta menn að hafa þurft að þjappa sér vel saman. Þetta
hefur væntanlega stuðlað m.a. að því að lús var algeng í f lestum skútum.
Sumir höfðu trú á að það borgaði sig að vera nógu lúsugur, sbr. „hann er
grálúsugur og lúsfiskinn“.17 Gegn lús voru notuð svo kölluð „sabadellufræ“
eða „sabódellufræ“ sem sögð eru hafa skilað góðum árangri. Einnig þekktist
16 Magnús Lárusson, „Sjómannalíf III. Á Hrannarslóðum“, Lesbók Morgunblaðsins
20. september 1931, bls. 294. – Hundslappastigi er baklaus rimlastigi. – Skipið
er skonnortan Guðrún frá Ísafirði („Hákarla-Gunna“), sem var í eigu Lárusar
Á. Snorrasonar kaupmanns, en hún gekk einnig til þorskveiða ( Jón Þ. Þór,
Saga Ísafjarðar og Eyrarhrepps hins forna III, bls. 20, 120). – Skýrslur héraðslækna
staðfesta frásagnir heimildarmanna um slæma loftræstingu, þrengsli og óþrifnað.
(ÞÍ. Skýrsla um árið 1904 úr Siglufjarðarlæknishjeraði. Skjalasafn landlæknis.
Ársskýrslur lækna + DI & II. 1904: Blönduós – Kef lavíkur; ÞÍ. Ársskýrsla úr
Akureyrarlæknishjeraði árið 1900. Skjalasafn landlæknis. Ársskýrslur lækna +
DI & II. 1900: Akureyri – Kef lavíkur.)
17 ÞÞ 5434.