Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Blaðsíða 137

136 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
eignaðist jörðina Árni Magnússon sem bjó þar til dauðadags 1897. Hann var
barnlaus en fósturdóttir hans giftist Friðfinni Sigurðssyni og tóku þau við
búinu eftir dag Árna. Synir þeirra, Sigurður og Árni, tóku síðan við jörðinni
og býr Theódór sonur Árna Friðfinnssonar enn í Rauðuskriðu II.10 Það er
því a.m.k. ekki hægt að gera því skóna að ókunnugleiki nýrra ábúenda á 20.
öld hafi valdið því að menn gleymdu upphaflegu hlutverki gerðisins og fóru
að telja það kirkjugarð.
Það að Brynjúlfur Jónsson taldi að steinninn sem hann skoðaði 1905 væri
legsteinn sem hefði verið tekinn úr kirkjugarðinum bendir til að þá hafi verið
algjörlega fennt yfir uppruna þessa steins og að það hafi aðeins verið ályktun
Brynjúlfs eða heimildarmanna hans að steinninn hafi verið tekinn úr garði
þeim sem hann skoðaði.
Fullvíst má telja að hlutverk gerðisins og rétt staðsetning kirkjugarðsins
hafi verið með öllu gleymd þegar gerðið var friðlýst 1930 og miklar líkur á
að svo hafi einnig verið þegar Brynjólfur gerði sína athugun 1905. Það má
svo færa rök að því að úr því að menn héldu þetta 1905 sé líklegt að þetta
hafi verið það sem Árni Magnússon vissi best um málið. Af því má svo álykta
að þessi ræktunarstaður sé ekki nýlegur kálgarður heldur jafnvel með þeim
eldri í landinu, hugsanlega frá fyrri hluta 19. aldar eða seinni hluta þeirrar 18.
Á þessu tímabili bjuggu ýmsir framfaramenn í Rauðuskriðu sem líklegir eru
til að hafa gert ræktunartilraunir eða jafnvel staðið fyrir kálrækt ár eftir ár. Af
því hversu lítið gjóskuflekkirnir eru blandaðir saman við moldina í gerðinu
má þó álykta að á þessum stað hafi ekki verið ræktað lengi, jafnvel hafi aðeins
verið gerð ein einasta tilraun – sem hefur þá væntanlega mistekist. Einn
ábúandi sem kemur til greina er Jón Benediktsson sýslumaður, sá sami og
byggði kirkjuna en hann bjó í Rauðuskriðu frá 1734 til dauðadags 1776. Bogi
Benediktsson segir að Jón hafi verið „…umsýslunarmaður í búskap, höfðingi
í útlátum og velgjörðarmaður við nauðstadda;„ en að hann hafi þó ekki verið
búsældarmaður. Ennfremur að hann hafi gert „margar nýbreytingartilraunir
og varði þar til fjármunum, þótt fæst af því færði mikinn ávöxt utan danski
vefstóllinn, er hann var fyrstur til í Þingeyjarþingi að útvega sér og láta nota.“11
Ein nýbreytingartilraun Jóns var kálgarður sem hann lét byggja skömmu fyrir
andlát sitt 1776. Ólafur Olavius segir að garðurinn hafi verið allstór og að
sáð hafi verið í hann grænkáli og næpum sem hafi litið út fyrir að gefa góða
uppskeru.12 Þessi garður Jóns hefur verið með þeim fyrstu í Þingeyjarsýslum
10 Jón Sigurðsson 1954, bls. 309. Ragnar Þorsteinsson 2006, bls. 794-96.
11 Bogi Benediktsson 1881-1932, I, bls. 124.
12 Ólafur Olavius 1965, bls. 75. Jón dó 3. maí 1776 (Bogi Benediktsson 1881-1932,
IV, bls. 861) og þó ekki sé óhugsandi að þá hafi verið búið að sá og að Olavius