Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Blaðsíða 204

PÁLSTÓFTIR 203
því sem séð verður af varðveittum dýrabeinum, en einnig fengust menn þar
við málmsmíði og skartgripasmíð. Á Svolset og Argisbrekku var unnið við
vefnað, spuna og járnsmíðar. Erfiðara er að sýna fram á meðferð á mjólkurmat
á þessum stöðum, en torséð er af hverju haldið hafi verið úti árstíðabundinni
búsetu nema slíkt hafi verið hluti af verkum þar. Eðli og umfang slíkrar iðju
gæti hugsanlega haft áhrif á stærð minjastaðar, en stærðin getur einnig staðið í
sambandi við fjarlægð sels frá heimabýli.
Annað atriði er munurinn á staðsetningu, þessir staðir eru mjög mishátt
yfir sjó, en það er líklega vegna mismunandi aðstæðna á hverjum stað og
ekki víst að hægt sé að draga ályktanir um eitt sel af því hvernig öðru seli
er háttað. Svolset og Argisbrekka eru mjög mishátt yfir sjó, en það ræðst af
mjög ólíkum landsháttum, og báðir þessir staðir eru innan 2 km frá byggð í
lágsveitum. Að þessu leyti eru þeir frábrugðnir Pálstóftum sem eru langt inni
í landi, a.m.k. 15 km frá næsta þekkta bólstað, ef ekki lengra. Øye fjallar um
landshætti búskapar og skiptir þeim í svæði eftir fjarlægð frá heimabænum og
hér má hafa gagn af flokkun hennar (Øye 2003), einkum þar sem hún gerir
greinarmun á „heimaseljum“ nærri bæ og fjarlægum seljum í haglendi til
fjalla. Selið á Pálstóftum virðist falla í þann flokk sem Øye telur fjarlæg sel eða
á „svæði 4“, en Svolset og Argisbrekka eru á „svæði 3“.
Það kemur að gagni við skilning á selinu á Pálstóftum á notkunartíma þess
að gera sér grein fyrir ástæðum þess að það er yfirgefið seint á 11. öld. Fyrir
því gætu verið ýmsar ástæður – versnandi loftslag („litla ísöldin“), almennar
breytingar á búfjárhaldi, eða að búskap hafi verið hætt á aðalbýlinu, allt gætu
þetta verið sennilegar (og tengdar) ástæður. Að því er fram kemur í skráningu
sem gerð hafði verið (Sveinbjörn Rafnsson) höfðu mörg býli á þessu svæði
verið yfirgefin þegar kemur fram á 12. öld og þá virðist hafa komið annað
tímabil á 15. öld, þegar bæir voru yfirgefnir (Sveinbjörn Rafnsson 1990). Það
getur því verið að það hafi verið þáttur í víðtækari breytingum á þessum
slóðum þegar Pálstóftir voru yfirgefnar, frekar en það væri einstakur atburður.
Eftir að Pálstóftir voru yfirgefnar var samt enn verið að nýta svæðið. Frjósnið
benda til þess að beitarálag hafi minnkað á svæðinu á sama tíma og kjarrgróður
hefur aukist og tegundum fjölgað. Einnig má sjá meira af viðarkolaleifum sem
bendir til þess að gróður hafi oft verið brenndur á þessu svæði (Verrill 2007).
Þegar á það er litið hvert var meginhlutverk selja í búskapnum, mætti ætla að
víðtækari breytingar á búfjárhaldi kynnu að vera helsta ástæðan fyrir því að
staðurinn var yfirgefinn. Margir fræðimenn hafa sýnt fram á að skepnuhald
var fjölbreytilegra á fyrstu öldum eftir að landbúnaður hófst, bæði á Íslandi
og öðrum samfélögum við Norður-Atlantshaf (McGovern o.fl. 2007, Mahler
2007, Øye 2005); ef til vill er skýringarinnar á því að sel eins og Pálstóftir var