Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Qupperneq 236

TIL VEGS OG VIRÐINGAR 235
Litaskráning
Við litaskráningu var notað þar til gert litakerfi, svokallað NCS-S kerfi
(Natural color system®Index2004). Sjaldan er mögulegt að finna NCS
númer sem samsvarar nákvæmlega þeim lit sem í ljós hefur komið, svo taka
verður þeim með ákveðnum fyrirvara. Norsk institutt for kulturminneforskning
notar þó þetta kerfi þar sem með því er hægt að skilgreina liti betur en ef
reynt væri að lýsa þeim með orðum. Tekið er með í reikninginn að málningin
sem fundist hefur er oft óhrein, upplituð og slitin og getur þess vegna litið
öðruvísi út en þegar málað var. Einnig gulnar olían í olíumálningu þegar
ekki hefur notið dagsbirtu. Þess vegna eru litir sem í ljós koma þegar búið er
að hreinsa ofan af málningunni yfirleitt of hlýir eða gulir, miðað við hvernig
þeir voru upprunalega. Þetta skiptir ekki síst máli með gráa, bláa og ljósa liti.
Olían fölnar þegar liturinn verður fyrir áhrifum dagsbirtu.
Ef mála á yfir eldri málningu verður að blanda fyrirfram á staðnum alla liti
sem á að endurgera eftir sýnum sem hafa fengið að dofna í dagsbirtu. Þetta
byggist á því að sýnishorn sem hafa fundist og fengið að vera í dagsbirtu um
alllangt skeið, allt frá tveimur mánuðum upp í nokkur ár, fölna og litirnir verða
því miklu nær því sem þeir voru í upphafi. Oft hafa bindiefni í málningunni
brotnað niður þannig að bleyta verður málningarlagið með línolíu eða fernis
til þess að hægt sé að nota gamla sýnið sem heimild þegar blanda skal eins
lit. Ekki fundust í Smiðshúsi neinir byggingarhlutar sem málaðir höfðu verið
með límfarfa.
Niðurstöður rannsóknanna
Rannsóknirnar sýndu að húsið var þiljað og málað að utan og innan strax
þegar það var byggt. Upphaflega var allt málað með olíumálningu. Í elstu
málningarlögunum var óvenju hátt hlutfall af olíu. Auk þess hafði olían gulnað
miklu meira en venjulegt er um olíumálningu frá þessu tímabili. Vitað er að
línolía var tiltölulega dýr í upphafi 19. aldar og verðið var svipað í Danmörku,
Noregi og Svíþjóð. Sennilega hefur línolían verið miklu dýrari á Íslandi
þar sem hún var innflutt. Þess vegna gæti verið að lýsi hafi verið blandað í
línolíuna og það skýri þetta háa olíuhlutfall. Lýsi hefur verið auðfengið og
ódýrt á Íslandi og það er mjög líklegt að lýsi hafi verið notað sem bindiefni
í málningu eins og gert var í Noregi.
Umfang þessa verkefnis leyfði ekki að gerðar væru bindiefnisrannsóknir
á elstu málningarlögunum. Auk þess eru ekki til nein samsvarandi sýni úr
öðrum húsum á Íslandi frá sama tíma til samanburðar, hvorki varðandi efnis-