Skáldskaparmál - 01.01.1990, Qupperneq 26

24
Gísli Sigurðsson
þáttum sem heilsteyptum frásögnum sem hafi verið felldir orðréttir saman í
sögur.
Mikilvægasta viðbót Clover er að benda á fjölmargar rannsóknir á sögum í
munnlegri hefð annars staðar í heiminum sem hún notar til að móta hugmyndir
sínar um íslenskar fornsögur. I stuttu máli má segja að hún dregur þá ályktun
af samanburði við munnlegar hetjusögur annarra þjóða að hér á landi hafi verið
munnleg sagnahefð þar sem sagt var frá sömu hetjum og í Islendinga sögum.
Síðan hafi ritlistin komið til með tækni í framsetningu, stigmögnun atburða og
hliðstæðum af ýmsu tagi. Þannig hafi verið búið til bókmenntaverk úr sagna-
hefðinni því að heilsteypt Islendingasaga í líkingu við þær sem við þekkjum hafi
líklega aldrei verið sögð munnlega. En þó að heildarsagan hafi aldrei verið sögð
þá var hún til í undirvitund þeirra sem þekktu hefðina. Þannig hafi verið hægt
að segja smásögur og þætti um þekktar hetjur því að allar aðstæður voru
kunnar og með því að segja sögurnar var fólk að halda hefðinni við. Þannig
þurfum við ekki að gera ráð fyrir þáttum sem bókmenntategund og láta þá
standa sem listræna heild eins og Heusler hélt þegar hann hafnaði kenningunni.
I hefð sem þessari er hugsanlegt að margir skjóti inn stuttum sögum eða að
menn sérhæfi sig og móti langar sögur úr brotunum sem verða þá aldrei eins hjá
tveimur sagnamönnum.
Þessi ímyndaða heildarsaga hefur þá fyrst verið staðfest með rituninni vegna
þess í fyrsta lagi að Islendinga sögur eru lengri en þekktar munnlegar sögur og
í öðru lagi er samsetning þeirra bóklegs eðlis; einkum hvernig atburðum er
fléttað saman að hætti miðaldarithöfunda eins og Carol Clover sýndi fram á í
bókinni The Medieval SagaT Af þessu leiðir að ef munnlegar sögur hafa verið
sagðar af hetjum íslendinga sagna þá hafa munnlegu sögurnar verið mjög ólíkar
hinum rituðu sögum.
Eftir að hafa ákveðið að gera ráð fyrir sterkri munnlegri hefð getum við
skoðað lærdómsáhrif í því ljósi hverju þau bæti við og hver sé hlutur þeirra í að
búa til ritlistarverk úr munnlegum sagnaheimi. Sagnahefðin leggur þá til efnið
en lærdómurinn formið. En þetta tvennt er ekki aðskilið og því getum við
túlkað verkin í heild sem verk eins manns sem gerir ráð fyrir því að áheyrendur
hans þekki aðrar sögur af þeim persónum og þeim heimi sem sagt er frá innan
listaverksins.
Hins vegar leyfir munnlegur uppruni ekki skapandi og frumlegan höfund
líkt og við hugsum okkur nútímarithöfunda. Við getum ekki gert ráð fyrir
höfundi sem er að búa eitthvað til eða skálda upp sögur í kringum rýran sann-
leikskjarna úr Landnámu eða skrifa lykilsögu þar sem hann varpar atburðum
samtíðar sinnar aftur í tíma og beitir brögðum til að fyrna umhverfi sögu sinnar.
Og við verðum líka að varpa frá okkur ímynd Islenskra fornrita af sagnaritara
sem klippir verk sitt saman úr ólíkum ritheimildum.
Túlkun okkar á tilvísunum í munnlegar sögur fer auðvitað líka eftir því
hvaða kenningu um upprunann við aðhyllumst. Mörgum hættir til að halda að
með slíkum tilvísunum séu höfundar að gera sögur sínar trúverðugar. En hver