Skáldskaparmál - 01.01.1990, Side 53

Leitin að landinu fagra “
51
fær annað yfirbragð í meðförum höfundar Hávarðar sögu, þessi dramatíska þungamiðja
Grettlu verður nánast gamansöm skírskotun. Hér fylgir stutt brot beggja frásagna.
Grettis saga
Glámur sá að hrúga nokkur lá í sætinu og
ræður nú innar eftir skálanum og þreif í
feldinn stundar fast. Grettir spyrnti í
stokkinn og gekk því hvergi. Glámur
hnykkti annað sinn miklu fastara og
bifaðist hvergi feldurinn. I þriðja sinn þreif
hann í með báðum höndum svo fast að
hann rétti Gretti upp úr sætinu, kipptu nú
í sundur feldinum í millum sín. Glámur
leit á slitrið er hann hélt á og undraðist
mjög hver svo fast mundi togast við hann.
Og í því hljóp Grettir undir hendur hon-
um og þreif um hann miðjan og spennti á
honum hrygginn sem fastast gat hann og
ætlaði hann að Glámur skyldi kikna við.
Hávarðar saga
Hann sá að rekkja var skipuð sem ekki var
vani á. Var hann ekki allgestrisinn. Snýr
hann þangað og þrífur í feldinn. Ólafur
vill eigi laust láta og heldur þar til að þeir
skipta feldinum með sér. Og er Þormóður
finnur að afl er í þeim er fyrir er hleypur
hann upp í setið að rúminu. Ólafur hljóp
upp og þreif til öxarinnar og hafði ætlað að
slá hann en bráðara bar að því að Þor-
móður hljóp undir hendur honum. Varð
Ólafur þá við að taka. Tókst þar hinn
harðasti atgangur. Varð Þormóður harð-
tækur svo að allt hljóp hold undan þar sem
hann þreif til. Flest gekk og upp það sem
fyrir þeim varð. Og í því bili slokknaði
ljósið. Þótti Ólafi þá ekki um batna.
18 Sbr.: „Höfundur yngri sögunnar hefir hvorki haft fyrir sér eldri söguna né Sturiubók
Landnámu, er hann ritaði sína sögu. Misræmið og nafnaruglingurinn sannar það. Hitt
virðist langsennilegast, að höfundurinn hafi lesið eldri söguna eða heyrt hana lesna, kunnað
nokkurn veginn efni hennar, en verið búinn að gleyma ýmsum einstökum atriðum, svo sem
nöfnum margra, er við sögu komu, og venzlum þeirra, staðanöfnum og þess háttar, sem oft
vill fyrnast yfir í minni manna. [...] Misræmið milli eldri og yngri sögunnar verður einmitt
bezt skýrt þannig, að það sé sprottið af rangminni" (Guðni Jónsson 1943, lxxxviii). Þessi
tilgáta verður þó seint sönnuð. Og hér er líka litið framhjá mikilvægu atriði: misræmið sem
er milli Hávarðar sögu og Landnámu og ruglandin sem staðkunnugu fólki kann að virðast
á örnefnum þjóna listrænu markmiði höfundar, styrkja byggingu sögunnar og merkingar-
heim.
19 Lausleg athugun á orðaforða sögunnar bendir til skyldleika við þær sögur sem jafnan hafa
verið taldar ungar (t.d. Grettis sögu, Finnboga sögu, Fljótsdæla sögu og Gunnars sögu
Keldugnúpsfífls). Höfundur sögunnar beitir líka víða nokkuð persónulegum stíl, ekki hvað
síst í mannlýsingum. Um þessa sérstæðu málbeitingu má taka stutt dæmi. í lýsingu á Vakri,
snata Þorbjarnar, segir: „Var hann maður lítill og smáskitlegur, vígmáligur og títtmáligur,
fýsti Þorbjörn frænda sinn jafnan þess er þá var verr en áður. Varð hann af því óvinsæll og
unnu menn honum sannmrelis.“ (íslendinga sögur II 1987, 1300). Skáletruðu orðin í
lýsingunni og orðalagið í lokin koma ekki fyrir í öðrum sögum og ef litið er á orðið
‘smáskitlegur’ kemur það aðeins fyrir í lýsingu á Tyrki fóstra Leifs heppna í Grænlendinga
sögu (íslendinga sögur og þættir 1987, 1100) en hann var sagður „smáskitlegur í andliti".
20 Um þær hættur sem fylgja aldursgreiningum af þessu tagi má vitna til orða Sveinbjarnar
Rafnssonar: „Það hlýtur alltaf að vera vandkvæðum bundið að nota þróun í ritun sagnanna
til tímasetningar þeirra. Hættan á hringrökleiðslu (circulus in demonstrando) er augljós. [...]
Þróunarhyggju (evolutionisma) er síður en svo alls varnað en ekki er víst að hún sé heppileg
við athugun afmarkaðs efnis eins og svokallaðra íslendinga sagna sem virðast hafa orðið til
eða verið ritaðar á ef til vill styttri tíma en tvö hundruð árum.“ (1979, 213)