Skáldskaparmál - 01.01.1990, Qupperneq 78

76
Úlfar Bragason
Sturlungu ef kæmi upp úr kafinu að sögur hennar væru meiri listaverk en
Islenski skólinn vill vera láta. Það hefur t.d. verið bent á sagnfræðivillur í síðasta
hluta Haukdcela þáttar af því að listin í frásögninni um Þórurnar á Þingvelli
hefur ekki getað farið fram hjá neinum (Einar Arnórsson). Röksemdafærslur
Islenska skólans eru vafalaust ein af orsökunum fyrir því að frásagnarlist í sam-
steypunni hefur yfirleitt verið gefinn lítill gaumur. Hinar klassísku forsendur
sem fræðimennirnir hafa gefið sér hafa orðið þess valdandi að ekki hefur verið
leitast við að svara að neinu marki hvað gerist þegar sagt er frá atburðum úr
hlutveruleikanum, raunverulegir atburðir eru færðir í frásögur. Enda heldur
skólinn þeirri skoðun fram að hlutveruleikinn hafi mótað frásagnirnar, við-
burðirnir hafi fundið sér form, og gerir með því engan greinarmun á táknmiði
orðanna og vísun þeirra til veruleikans utan textans.
Islenski skólinn álítur að höfundar samtíðarsagna hafi aðeins verið sér
meðvitandi um eina röð atvika, nefnilega tímaröðina. Jónas Kristjánsson segir:
„Uppbygging eða efnisröðun samtíðarsagna mótast af því að raunverulegum
atburðum er lýst í tímaröð samkvæmt frásögn sjónarvotta eða annarra heim-
ildarmanna [107].“ Þetta færir hann sem rök fyrir því að ekki sé að leita sam-
eiginlegra formgerða í sögunum. Jónas lítur m.ö.o. á samtíðarsögur sem
króníkur eða ófullburða sögur, eins og venja hefur verið hér á landi (sbr. White,
The Content of the Form 4-5). Um þá skoðun leyfi ég mér að efast. Athugun á
Sturlungu leiðir í ljós að sögurnar fylgja ákveðnum frásagnarferlum. Það rýrir
hins vegar ekki gildi þeirra sem sögurita og breytir því ekki að sögur þessar eru
„náma af upplýsingum frá fyrstu hendi um menningu og hugsunarhátt þessarar
aldar [Sigurður Nordal, Um íslenzkar fornsögur 99].“
III.
Samtíðarsögur látast vera sannar og varla þarf um það að deila að samtíðarsögur
voru skoðaðar sem sannar frásagnir á ritunartímanum. Þær hafa verið reistar á
munnlegum frásögnum, reynslu sagnaritaranna og jafnvel ritheimildum að
einhverju leyti. Frásagnarheimildirnar hafa bæði haft sögubúning og ákveðið
inntak eða merkingu. Einnig er talið að skilningur manna og framsetning á
reynslu sinni sé bundinn þeim menningarvenjum sem þeir búa við (Gizelis
319-20). Samtíðarsögur byggjast þess vegna ekki á raunveruleikanum sjálfum
eða eru beinar eftirmyndir af honum heldur á frásögnum um og viðhorfum til
raunveruleikans. Það er þetta eðli heimildanna frekar en veruleikinn sjálfur sem
takmarkar hvað sögurnar segja frá. Smáatvik hefur orðið tilefni frásagnar sem
síðan var felld inn í aðra frásögn og þannig koll af kolli. Samtíðarsögur eru
frásagnakerfi og raunar erfitt að henda reiður á staðreyndunum að baki þeirra
(sjá Gossman 31-32). Atburðirnir eru ekki raunverulegir af því að þeir gerðust
heldur vegna þess að þeirra var minnst og þeir voru felldir í sögu (White, The
Content of the Form 20).